Abdjade
Èn abdjade c' est on sistinme di scrijhaedje wice k' on note fok les cossounes (al diferince d' èn alfabet wice k' on note eto les voyales); les pus cnoxhous estant l' alfabet arabe eyet ebreu. Li no abdjade (u abjad) vént do vî ôre des letes do scrijhaedje arabe: alef, ba, jim, dal,...
Tos les abdjades ki sont cnoxhous sont des sistinmes di scrijhaedje ahivés po scrire on lingaedje semitike, eyet i dschindèt tos do scrijhaedje lineyaire bijhrece. Çoula c' est paski les lingaedjes semitikes, di pal morfolodjeye di ces lingaedjes la, n' ont sovint nén mezåjhe di noter les coûtès voyales. Li maltès est li seu lingaedje del famile semitike ki n' si scrît nén avou èn abdjade, mins il a eto bråmint do motî eyet del croejhete romane.
L' alfabet arabe a stî stindou avou bråmint des senes di pus po l' adapter a ds ôtes lingaedjes, çou ki fwait ki, dins l' uzaedje k' end est fwait po ces lingaedjes la, c' est pus èn alfabet k' èn abdjade. Pareymint, li scrijhaedje ebreu eto note les voyales cwand il est eployî po scrire li yidish.
Li scrijhaedje tifinar esteut, dins l' vî vî tins, eployî come èn abdjade avou; mins enute ç' a divnou èn alfabet, wice ki les voyales sont notêyes.
C' est interessant di rlever eto ki bråmint des alfabets eployîs asteure (latén, grek, cirilike) dischindèt do scrijhaedje fenicyin, k' esteu-st èn abdjade; mins i fourît stindous eyet adaptés po les ôtes lingaedjes eyet des senes eployîs po noter les voyales.