Bele-dame (plante)
Li bele-dame [1] u bele-madame [2], c' est ene epweznante plante ki dene des belès noerès petches, foirt lujhantes, come des caclindjes. Les petches si lomèt "ouy do diåle", "noer boton" [3] u "gurzale do diåle".[4]
Ele vént purade so castinne.
Sincieus no d' l' indje : Atropa belladonna
Discrijhaedje del plante
[candjî | candjî l’ côde wiki]C' est ene ridjetante plante ki vént assez hôt, come on ptit bouxhon. Mins si bodje est trawé (adon, c' est bén ene yebe, nén on bouxhon).
Li montant ni cmince a coxhler k' a 50 cm di tere. Gn a ene cénkinne di coxhes ki rexhat foû, åtoû d' ene bôrlikete.
Les foyes sont-st ôternêyes. Mins, a tchaeke rexhaedje foû do montant, n' a deus foyes ki crexhèt, ene grande et ene pitite.
Les petches sont des belès noerès rilujhants poes, grosses come ene pîce di on cene d' uro. Ele sont soucrêyes, bén apetixhantes.
Epweznaedje
[candjî | candjî l’ côde wiki]Sintomes
[candjî | candjî l’ côde wiki]Sacwants poes polnut touwer èn efant. Il è fåt ene cwénzinne po ene grande djin.
Les senes d' epweznaedjes kimincèt deus eures après l' magnaedje.
I fåt troes djoûs ås medcéns po dire si l' epweznêye djin va rschaper. [5]
Pwezons
[candjî | candjî l’ côde wiki]Gn a troes pwezons, mins tertos del minme famile (les sconte-parasimpatike) : l' atropene, l' iyociyamene et li scopolamene.
Les pwezons si rtrouvnut dins totes les pårteyes del plante, mins aprume dins les raecinêyes et dins les petches.
-
bele-dame plantêye dilé ene måjhon -
bele-dame k' a crexhou so ene novele plaece, dilé ene voye a Prwaji, Bive -
waibe nén corante so l' Årdene so des teres k' ont stî rtournêyes po ene gargouye (grosse buze dizo l' voye po fé passer on bî d' saiwaedje) -
buhot bodje -
coxhlaedje do bodje, 50 a 60 cm hôt, avou ene bourlikete å fortchaedje (les blankès taetches, c' est des spiteures di tchåsse) -
Ataetche ôternêye des foyes sol montant -
dobès foyes : li viye est co la et l' novele a ddja crexhou come ene pitite coxhe, cåzu el minme plaece -
-
Li fleur -
bele-dame (foyes et sepales) -
groxheur des poes : pus gros k' ene pîce di on cene d' uro
Alére
[candjî | candjî l’ côde wiki]L. Baijot, "Li bele-dame di Prwaji" (cas d' epwezonmint a Bive e moes d' octôbe 2008), Li Rantoele l° 48, ivier 2008-2009.
Sourdants
[candjî | candjî l’ côde wiki]
- ↑ Motî Haust.
- ↑ Franwal di Nameur a belladone.
- ↑ Live da Boxus so les plantes.
- ↑ "gurzèle du Diâle", no rapoirté d' on temoen di Bive li 10 d' octôbe 2008.
- ↑ Cas k' a-st arivé a Bive li 8 d' octôbe 2008, rapoirté pa Louis Baijot ås scoles di walon d' Bive.