Betchete ri-
Li betchete ri-, ki si dvreut purade lomer betchete r(i)- / (è)r-, c' est ene vicante betchete do walon.
Cognes
[candjî | candjî l’ côde wiki]Ele si pout trover, dins tos les mots k' elle fôrmêye, dizo les alofômes ki shuvnut :
- ri-, après cossoune et a l' atake :
- Dj' el rivoe di l' ôte costé del voye.
- Ribasti ene veye k' esteut distrûte : c' esteut çoula nosse bouye.
- er- sifwaitmint après cossoune et a l' atake (dobe rifondowe)
- Dji l' erwaitive passer.
- Erlevez vos, et stierdoz vos ouys !
- r-, après voyale :
- Vos rloukîz les cmeres, asteure ?
- La k' i rboerlêye : "Bodje tu rade did la !"
Si l' bodje kimince pa ene voyale, n' a k' ene cogne : r- : raler, ranoncî, regadjî, ralårdji, rimpli.
Portant, po les viebes ki cminçnut pal betchfessî oi, ci-cial si cdût come si ç' sereut ene cossoune : rioister, rioizeur, rioirtiyî.
Li betchete ri- si pout cåzu mete so tos les viebes e walon, et minme eto so sacwants bodjet ki n' sont nén des viebes. Metans :
- so les aidants viebes : raveur u rawè, resse, rivoleur, ripoleur, rissaveur u rissepi, rifaleur.
- so des adviebes u des pronos : rila (vo m' rila, vo nd erla, vo vos rla ?); rizè (va rzè !, va t' erzè !); rizî (alans rzî, va rzî !).
- so des viebes ki kminçnut ddja pa on R : rirpassé tins, riroter.
Sinses del betchete ri-
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Sinse di fé l' accion co on côp.
- ridi m' ki ti m' voes voltî ! = el dire co on côp
- ribatijhî (del sope, del gote) = rimete di l' aiwe co on côp.
- rinovler mes rmerceymints = les rinde noveas co on côp.
- ricomincî = comincî on deujhinme côp.
- Sinse nén radjoutrece: li betchete ri- ni dene nén ene rawete di sinse; li viebe avou l' betchete ri- si pôreut replaecî på viebe simpe
- Il ont rboerlé come des vexhåds = il ont boerlé foirt
- Dji va rguignî les djins ki pasnut pal fniesse = dj' elzès va aler guignî (riloukî)
- Riwaite bén a twè ! = waite bén a twè (ni prind nou risse)
- rivômi = vômi
- rixhorbi l' tåve = xhorbi l' tåve
- Fé vni e contråve sinse
- rimete si soper = rivômi.
- ritourner l' pådje = el tourner dins l' ôte sinse.
- Novea sinse, diferin do viebe sins betchete; ou adon, k' i fåt loukî lon po trover li rnovelmint d' l' accion.
- ristinde, ripoli = passer on fier electrike so des bounès lokes lavêyes et souwêyes.
Les viebes avou l' betchete ri- et l' ratournaedje francès-walon
[candjî | candjî l’ côde wiki]Les viebes avou l' betchete ri- sont-st ahåyants po ratourner les fråzes francesses avou les adviebes "de nouveau, à nouveau". Metans :
- Fr. : Il ya des charges positives au-dessus du nuage, des négatives dans le nuage puis à nouveau des positives en-dessous.
- Wa : Gn a des tchedjes pôzitives ådzeu del noûlêye, des negatives divins, pu gn è ra des pôzitives padzo.
Les aidants viebes avou ri- ratournèt des ôtes piceures e francès.
- Fr. : Veux-tu reprendre de la soupe ?
- Wa : Rivouss del sope ?
Li betchete ri- aloyeye a des ôtes betchetes
[candjî | candjî l’ côde wiki]- ri- + ki-/co- => ric-: ricmander, ricdure, ricfoirter, ricmincî
- ri- + di- => rid-: ridmander, mins pout dmorer «ridi-» divant l' betchfessî sch; ridischinde
- ri- + dis- => ridis-: ridisfé
Hårdêyes difoûtrinnes
[candjî | candjî l’ côde wiki](sol Wiccionaire)