Aller au contenu

Brike

Èn årtike di Wikipedia.
(Redjiblé di Bricteu)
Des bricteus el Walonreye (diviè 1900)
Fijhaedje di brikes å Marok (2004)

Ene brike, c' est come ene cwårêye pire, fwaite di diele k' a stî cûte, po fé des bastimints.

Ene brike sieve aprume a fé les meurs, mins eto des tcherpetaedjes come les vôssetes.

Dinltins, les brikes estént fwaite pa des ptits omes di mestîs, les bricteus, ki n' travayént k' al campagne. I fjhént on tchantî tot près d' ene plaece la k' gn aveut del diele, ubén di l' aiwe, ubén li tchmin d' fier u ene naiviåve aiwe (po saiwer les brikes å lon).

C' est l' minme sôre di fabricåcion ki po les panes des toets.

Après, avou l' mecanijhaedje, gn a yeu des pus grandès brictreyes.

Les brictreyes ont leyî des nos d' plaeces el Walonreye.

Po des linwincieusès racsegnes sol mot "brike", alez s' vey sol Wiccionaire

L' ovraedje des bricteus

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Pitits bricteus al campagne, diviè 1900

[candjî | candjî l’ côde wiki]

C' est des "etrindjirs" ki vnèt dins on viyaedje la k' gn a del boune diele. I vnèt bouter ås brikes tins del campagne, sovint tote ene famile eshonne. Di l’ ivier, i vont fé èn ôte mestî : houyeu, clawtî, evnd.

Portant, i n’ adiersèt nén todi leu côp. Paski, s’ i ploût sovint, les cûtêyes sont rateyes, et li payaedje discrexhe.

Vocial kimint k' i s' pårtixhèt l' ovraedje :

  • Les pîtrouyeus : c' est des omes, avou leu marone rimontêye disk’ å dzeu, ki pestelèt l’ diele. End a èn ôte ki n’ fwait k’ apoirter des saeyeas d’ aiwe, et rihiner del novele tere.
  • L' apoirteuse : cwand l’ makêye est presse, n a-st ene feme k’ el tchedje so ene grande tåve avou on trouvea.
  • Li livere-håye : c' est l' mwaisse ovrî; i rimplixh les fômes. I prind ene cåkêye di diele dins tchaeke mwin, et rimpli des deus costés e minme tins. On côp d’ schavrece po råvler evoye çou ki passe foû, et i l' dene a on scalot.
  • Les scalots : troes cwate valets et båsheles, nén co 12 ans d' ådje : I corèt evoye avou l’ fôme rimpleye, et l’ aler rtourner al tere, å coron del roye. Pu i rivnèt, co todi e corant, tot rnetiant l’ fôme avou ene lambozete ki pind après leu cingue. Et, tot passant divant on hopea d’ såvlon, i poujhèt divins, kischeure li fôme, pu rivudî li såvlon sol moncea. Çouci, po kel brike shuvante ni plake nén après. Pu, ttossu vite, rariver al tåve po rinde li fôme, et l’ mwaisse ovrî el rimpli d’ bea.[1]

Pitite brictreye di viyaedje, diviè 1930

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Discrijhaedje di l' ovraedje al brictreye di Harsin

Dji dmoréve a waitî les ovrîs ki, pîs dischås, pîtrouyént l’ diele dins l’ aiwe del sitantche po l’ ramoli.
Divant tot, i faleut rôler l’ terén po k’ ça soeye bén plat. Ôtmint, les brikes seront xhalêyes, et les piles riskèt di s’ leyî nd aler, et do toumer.
Li terén est adon pårti e bindes : ene 70 cm lådje po leyî passer l’ berwete, ey ene ôte di 60 cm po mete a souwer les fômes avou avou l’ diele (cial, on-z a bråmint des fômes, nén come a Votem).
Les fômes rimpleyes sont metowes ene djondant l’ ôte. Après kékes djoûs, on dismoule, et les brikes souwront co sacwants samwinnes a l’ air. Cwand ele sont bén deures, ele sont-st epilêyes, binde pa binde, e monceas bén droets dins tos les sinses. C’ est etur ces monceas la k’ on va mete do tcherbon po fé l’ feu po fé cure les brikes.
Li moncea fwait 5 metes so 5 metes so 5 metes. Ça fwait 50.000 brikes a cure d’ on côp. L’ alêye do mitan va moenner l’ feu a fwait dins totes les galreyes. Å dzeu, on metrè des brikes e zigzonzece, come po fé on toet. Insi, li foumire et les wapeurs pasront, tot wårdant l’ tcholeur dins l’ hopea d’ brikes. E minme tins, li tas serè waeranti del plouve.
Ca l’ plouve esteut li grand innmi des bricteus. S’ il esteut po ploure, i faleut mete des djåbes di strin d’ waessin sol moncea po ratni l’ aiwe. Et çoula, di djoû come di nute.
Èn ôte dandjî, c’ esteut l’ grande air. Faleut waeranti l’ moye di brikes avou des hayons. Si l’ feu vore, li tcherbon blamrè, et gn årè toplin des brikes coumayes (trop cûtes) et des ôtes nén assez.[2]

Motlî walon do bricteu

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Sourdants & pî-notes

[candjî | candjî l’ côde wiki]
  1. Aimé Quernol, divins "Toussaint de chez Dadite", Office de Publicité, Brussele, 1937, p. 75, ratourné e walon pa Lucyin Mahin dins Li Rantoele l° 47, waeyén-tins 2008.
  2. Joseph Bily, "Des brikes so Harsin", divins So Nassogne, fwait bon viker, p. 71-75, redjårbé e rfondou dins Li Rantoele l° 47, waeyén-tins 2008.


Commons
Commons
I gn a so les cmons Wikipedia des imådjes ou fitchîs son a vey avou Brike .