Aller au contenu

Cawetes -nut et -èt

Èn årtike di Wikipedia.
(Redjiblé di Cawete -èt)

Li cawete di codjowaedje -nut eyet li cawete di codjowaedje -èt, c' est les deus cawetes di codjowaedje des rwaitants di l' indicatif prezintrece e rfondou walon.[1]

Li cawete -èt si rescontere e walon do Levant ey e l' Basse Årdene, dizo disfondowes -èt, -ant, -at.

i valèt mî k' ça ! (rifondou, Lidje, Måtche-el-Fåmene, Transene, Virwinvå)[2]
i valant mî k' ça (Sint-Houbert, Bastogne)[3]
i valat mî k' ça (Bive)

On î pout rataetchî li cogne -ont, ki shonne ene viye fôme, et ki dmaneut siervowe a Nivele, Bietris, Felene et l' bote di Djivet e 20inme sieke.

i valont mî k' ça (Bietris)
i valont meyeu k' ça (Nivele)

Li cawete -nut s' eploye e walon do Mitan ey e walon do Coûtchant, dizo disfondowes -nut, -nët eyet -nèt.

i valnut mia k' ça (rifondou, Nameur, Dinant)
i valnët mieu k' ça (Tchålerwè, Flipveye)
i valnèt mieu k' ça (Roman Payis, Courcele)

Viebes foû-rîles

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Gn a waire di viebes foû-rîle. N a djusse:

  • awè / aveur : il ont
  • esse / sey : i sont
  • aler: i vont + il alèt (il alant); li cogne namurwesse manke.

Pol viebe «fé», les cognes pår walones ont les cawetes erîlêyes -èt u -nut: i fjhèt / ele fijhèt (i, ele fèt[4], i f’jèt, i f’jant, i f’jat); i fwaiynut (i faîyenut, i fêy'nèt, i féynët). Li cogne i font shonne esse on rfrancijhaedje.

Istwere des cawetes di codjowaedje des rwaitants di l' indicatif prezintrece.

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Istwere del cawete -nut

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Elle egzistêye dedja dins l' prumire mitan do 13inme sieke dins li scrîta :

  • giesene (i djîznut); descendenent (i dischindnut) (1235).
  • quitenent (i cwitnut) (1257).
  • ilh painent cens a saingnour (i paynut l' cinse å signeur) (1292); paienent (1305).
  • diene (i dijhnut, i dîynët) (diviè 1290).
  • passenent (i pasnut (1305).

Istwere del cawete -èt

[candjî | candjî l’ côde wiki]

On nel ritrouve waire sicrîte, ca, å pus sovint, li vî scrijha -ent continowe di rprezinter nosse cawete. Tolminme, li passaedje å -èt a leyî sacwantès "passêyes".

  • li abés et li chovens di Was Sain Lambert tinet en fies [...] (l' abésse li scabén di Wåsse Sint Lambiet tinèt e [...]);
  • tinnet plaien fies (tinèt plin fî) (Hesbaye, diviè 1330).[5]

Cawete des rwaitants d' indicatif prezintrece e picård.

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Li cawete -nut pout eto mostrer kel "frontire" inte li walon eyet l' picård est ddja la di ces trevéns la. Ca, e payis picård, c' est ddja ene cawete -tèt, -tët.

  • montente (Pc. i mont'tët, W. i montnut, i montèt), Chieve, 1194.

Les deus cawetes pår walones -nut eyet -èt sont brutiantes (tonikes); les cawetes picådes nel sont nén. Dins "i mont'tët", l' accint est so "mont-".

Hårdêye difoûtrinne

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Mape ALW sol les cawetes -èt et -nut

Sourdant et pî-note

[candjî | candjî l’ côde wiki]
  1. Po totes les cognes dins les accints do walon, loukîz l' ALW al notule 2 104.
  2. Li spårdaedje fwait ene coine shuvant li voye Lidje-Bouyon-Sdan, et rascovri les fîs do payis d' Lidje dins l' Fagne (Couvén, Virwinvå)
  3. si porshût e gåmès
  4. simplifyî di *i f'hèt après fondaedje do «h».
  5. Louis Remacle La différenciation dialectale en Belgique Romane avant 1600, hagnon 72, pp. 143-146.