Få (usteye)

fåtcheu ki rshinme si få (François Gianolla)

Ene få, c' est ene usteye avou on mantche et ene lame, po fåtchî (on dit eto "soyî") å four u ås dinrêyes.

L' eployaedje del få a shuvou l' ci del seye. Le pus viye usteye po fåtchî, c' esteut l' seye. Les fåtcheus al seye estént eto lomés les crouwådeus.

Il a stî shuvou do ci del raezete. Mins minme a ç' moumint la, gn aveut co dandjî del få po fé les voyes (lårdjeur tot åtoû do tchamp, po li tchvå et l' coir del machine passer).

On bon fâtcheu al få pleut fâtchî disk’ a trinte åres so on djoû, c’ esteut on djournå.

Rawijhaedje et rbataedje del få

Cwand on fåtchive, on rawijhive li lame tos les cwårts d' eure, tot passant ene pire a rawijhî dsu. Cisse pire a få la esteut pindowe al cingue do fåtcheu, dins on coirnî u on buhet. Ladvins, gn av' di l' aiwe avou do vinaigue.

Al nute, li fåtcheu rbateut s' få so èn egloumea. Po-z ataker, i prindeut les batmints (li mårtea avou ene pene et l' eglumea). I plantéve l' egloumea el daegne, et s' ashir, les djambes eschåyeyes. Adon, trimper li pene do mårtea dins ene cassete d' aiwe. Et, tot tnant li spès boird del få avou l' hintche mwin, taper sol taeyant avou l' pene do mårtea, tinou del droete mwin. Et avancî, tot doûçmint, do talon disk' al betchete del lame.

• 
  el Walonreye
• 
  fritche = egloumea
• 
  sôres d' egloumea
• 
  e l' Otriche
• 
  el Rûsseye

Les pîces del få

Tchaeke des pîces del få aveut sacwants nos e walon .

• li lame :
  • li plaece ki côpe k' on rawijhe al pire : li taeyant u paene
  • li plaece djusse padrî, k' on bate avou l' mårtea : li bate u batant
  • le spès boird di drî, ritrossî, ki tént l' få roede : vedje u verdjon u baguete u bôrlet u dos u hourd
  • li pondant dbout del lame : li betchete u betch u ponte u copete
  • li dbout ki s' agritche å mantche : li talon u li cawe
  • li ptit boket d' fier ki si stitche dins l' trô do mantche : li sansowe u crapåd u spene u spineure u sporon u minton u pate u boton u emantcheure
• li bague di fier, avou on plat costé, ki tént li lame après l' mantche di bwès
  • li bague leye-minme : li veroûle u feroûle u ferome u colé u terbale u tchape u boesse u rondanea u anea
  • li u les ptits bwès stitchîs inte li bague et l' mantche : les cougnets u cougnes u clavetes u adjetes
• li mantche
  • li bwès : li fåmint u fåket u fåcåd
  • li ployeye baguete k' on-z agritche å mantche po fåtcher å four : li ployroû u ployroûle u ployron u ployrete u ployon u yerbî u yerboe u rapoitroûle u rabatroûle u djetrece u vårlet u u bresseye (long bwès + pougneye)
  • li pougneye do dzeu, sovint ene miete crombe : li cråne u crosse u crossete u coirbå
  • les pougneyes, sins diferince inte les deus : les pougnetes u pougnotes, u pougnåds, manotes u manikes (manicote po li ptite do dzo) u båkeas (avou on trô po mete li pôce).

Få et seye

ene få d' brouyire (sins pougneye) et ene fåjhele