Five del Vå do Rift
Li Five del Vå do Rift (en inglès Rift Valley fever, c' est ene maladeye des bedots et des gades, mins ki les djins polèt atraper.
Elle a stî ricnoxhowe pol prumî côp e 1930 e Kenia, dins l' Vå do Rift, did la, ès no.
Elle est cåzêye pa on virûsse a ARN, del famile des buniaviridîs.
Li må provoke do fordjetaedje ås berbis ey ås gades, et do crevaedje des djonnes agneas et des gadots.
Po passer d' ene biesse a l' ôte, li virûsse a dandjî d' on picron, ki pout esse di mwintès nindjes, come les Culex, Aedes, Anopheles, Mansonia et Eritmapodiotes.
Si ces picrons la hagnèt ene djin, ele va esse rascråwêye et fé del fivlote.
Dins les payis la k' elle a stî trovêye aprume (Kenia, Soudan, Nonne-Afrike), li maladeye est inzotike. Ele rivént après sacwnatès anêyes, cwand gn a on grans mopliyaedje des cuzéns a cåze di grossès aiwes, metans.
Dispu sacwants anêyes, li maladeye si spåde foû di si coine. Elle acsujha l' Edjipe e 1977, pu l' Moritaneye eyet l' Senegal e 1987. Eviè Bijhe, ele avinda e l' Arabeye Sawoudite ey å Yemen e 2000.
Dins ces noveas payis la, li ùmaladeye est epizotike. Ele pout fé fordjeter disk' a 100 % des berbis et des gades. Adonpwis, gn è va aveur moens di fordjetaedje, mins des agneas crevés, disk' a 95 åcint des agneas djusse sikepyîs.
Si l' rascråwe arive so des spanis agneas, ele endè pout co touwer disk' a 40 åcint. Ele pout minme fé crever 5 a 30 % des berbeis et des gades adules.