Payis Haha
Li payis Haha u les Hahas (e-n amazir, ⵃⴰⵃⴰ 
aschoûtez lu, e-n arabe حاحة[1]) c' est ene contrêye do Marok metowe inte Essawira et Agadir, so les pîmonts bijhreces et nonne-coûtchantreces do Grand Atlasse.
Lingaedje do payis : amazir chleu.
-
plake e tifinar dijhant ki les djins did par la (ⵉⵃⴰⵃⴰⵏ, iHaHan, «Hahatîs»), c' est des amazirs. -
Ôte plake e tifinar d' on viyaedje did par la. -
ôte plake diviè ene tombe-tchapele d' on sint djwif, avou des arganîs padrî. -
pont po pîtons dilé l' tombe-tchapele
Dimorants
[candjî | candjî l’ côde wiki]Les «Hahatîs»[2] si lomnut e-n amazir chleu «ⵉⵃⴰⵃⴰⵏ, iHaHan» aschoûtez lu (omrin pluriyal). L' omrin singulî, c' est «ⵉⵃⵉⵃⵉ, iHiHi» aschoûtez lu. Li femrin singulî, c' est «ⵜⵉⵃⵉⵃⵉⵜ, tiHiHit» aschoûtez lu. Ci mot la est cnoxhou e Marok, do no d' sinne da Fatima Tihihit.
Å dierin rcinsmint francès, li payis Haha contéve 83.700 djins.[3]
Istwere
[candjî | candjî l’ côde wiki]
Dins les prumîs siekes di l' islam, les set omes (sints Regraga) k' årént apoirté l' islam d' Arabeye å Marok avént fwait des dicipes e Payis Haha. Les cis d' Tassourte]] avént islamijhî les pexheus d' Mogador ki siervént «Sidi Magdoul», dandjreus on fås sint, do no fenicyin do prumî pôrt, «Amogdoul».[4]
Dinltins, c' esteut ene contrêye do passaedje des caravanes vinant d' Afrike dizo l' Sara, k' apoirtént des martchandijhes eviè l' pôrt di Swira, li pus grand do payis, di ces trevéns la.
Adon, gn aveut totès ptitès veyes foirt ritches, ki plént awè disca 5000 dimorants, ki Leyon l' Afrikin eyet Marmol ont discrît. Vola çou k' i scrijhît :
- Tadnaste, ki les Almoravides î avént basti ene grande moskêye
- Tagourte, ahivêye pa les Mesmoudas
- Atkisse, la k' åreut yeu les pus belès cmeres did par la
- Assourharhane, la k' les djins estént foirt waeraxhes
- Tijoute, la k' gn aveut co des liyons dins l' cotoûs
- Tassegdelte, ene ritche veye k' ascoyive voltî les etrindjirs
- Tagtezza, peuplêye di hapeus d' boûsse
- Ayites Dawede, k' årént stî djwifs divant
- Qeliat el Mouridine, ene fôrturesse dressêye å 16inme sieke pa on lomé Es-seyyaf, èn eretike
- Irhil m Ghilghil
Ces cités rotént come des frankès veyes. Leus dinrêye estént ramexhnêyes divins on rafoirci gurnî (irhrem, agadir), la k' i s' rassåvént si on les vneut ataker.
Mins sins unité politike, elle ont tourné a rén a cåze di tchîfs (cayides) kinoxhous po leu waeraxhté. I spoujhént les djins des viyaedjes todi dpus, tantea ki les djins s' ont purade ratroplé dins des hameas avou des meurs et ene tour d' awaite.
L' istwere a ritnou l' no da Weld Bihi, å cmince do 19inme sieke, eyet Anflousse å tournant 19inme 20inme sieke.[3]
Ci-ci ki vna ataker Swira e 1905. I fjha baguer les ritches martchands djwifs viè l' mellah. Adonpwis, i aresta kékes bribeus, lezî côpa l' tiesse k' i pinda al «poite des Liyons».[4]
Djeyografeye
[candjî | candjî l’ côde wiki]Il est bråmint sol province di Swira. Mins l' pårteye nonnrece (li cene des Ayites Tamer) est metowe sol province d' Agadir Ida Outtanane.
Li pus hôte cresse des Hahas, c' est l' Mont Amsitten (912 metes).
Les aiwes ki trevåtchèt l' payis Haha sont sovint a setch, mins ttafwait si pout raverdi cwand i ploût e l' ivier. Ces ouweds la egolinèt dins l' aiwe di Tensif u vont direk e l' Oceyan atlantike.
Gn a pont d' veyes e payis Haha, mins kékes gros viyaedjes come Tamanar u Smimou.
Des viyaedjes kinoxhous : Ida Ouguerd (ancyinne soucreye), Ayites Dawoude, Ayites Beyyoude
-
pårtixhaedje des tribus -
måjhon-comene di Tamanar
Economeye
[candjî | candjî l’ côde wiki]Aclevaedje di gades et d' bedots foirt courts so pate.
Les gades savnut griper so les arganîs, po betchter.
