Amedaedje

Hamlaedje d' on moulet

L' amedaedje (u hamlaedje u côpaedje), c' est l' côpaedje-evoye des tiesticules.

Ås djins

I s' fijheut dvinltins po les djins, po diferinnès råjhons, metans po des djonneas divni des tchanteus avou des vwès d' femes. Ubén ås sclåves ki dvént wårder on harem.

On l' pratike co enute po des maladeyes (toirtiaedjes des tiesticule, magnant må). On ndè cåze eto come margougnaedje a des prijhnîs.

Ås aclevås

On amede eto coramint les måyes des aclevåvès biesses, po k' i n' soeye nén si waeraxhe (moulet), po k' il ecråxhe mî (boû, cokea) u po kel tchå n' åye nén ene mwaijhe nodeur (pourcea).

L' amedaedje si fjheut dvinltins avou on simpe coutea (k' on loméve amedroûle), et l' amedeu hagnive dins l' coirdon pol côper. L' amedeu, c' n' esteut nén si mestî, mins il esteut cnoxhou long et lådje po cisse sepiance la.

Asteure, c' est les årtisses k' amednut les biesses, sovint avou des usteyes esprès, inte di zeles li piçtrece di Burdizzo u l' amedrece.

Alez s' vey e splitchant motî po des linwincieusès racsegnes so les mots "amedaedje", "amedrece" et "côpaedje".

Li mot "amedeu" a divnou on såvadje no.

Viye dujhance : amedaedje des biesses avou les dints

Sôres d' amedêyès biesses

El Walonreye, on-z amedéve insi les bedots, lou boks, les cushets, les lapéns, les tchets, les tchéns. Ôte pårt, on côpéve insi les roncins, les bådets, les renes, les toreas.

Tecnike

On crinne li pea des boûsses avou on flîme, une ene lame di coutea. On fwait tchitchî l' kinike tot l' sitrindant pa padzo. On l' prind e s' boke et stinde li coirdon avou l' voenne k' on råye avou ses dints. Les doets k' ont fwait brotchî l' kinea vont co spotchî l' coirdon on moumint, po stantchî l' sonk. Adonpwis, l' amedeu poleut co raetchî sol playe.

Istwere di l' amedaedje avou les dints el Walonreye

L' amedaedje avou les dints s' a fwait coramint disk' al guere 1914-1918. Bråmint moens inte les deus gueres. Les dierins amedeus ont ovré dosk' e 1956.

L' amedaedje avou les dints ôte pårt

On-z a côpé les biesses del minme façon dins tos les payis del daegn et disk' asteure (2004) e l' Amerike nonnrece. E l' Estonreye, c' esteut les femes k' a amedént avou leus dints et rascovri li playe avou ene loke u ene coine di leu dvantrin

Dipus d' racsegnes so l' amedaedje avou les dints el Walonreye

• Robert Dascotte: A propos de la castration avec les dents.
• Paul Gilles: Viyès dujhances del Hôte Hesbaye, divins Les Cayés Walons, 2004.

Amedaedje tot spotchant l' coirdon

Ele si fwait so les åmeas, di stampé. On spotche les coirdons avou li "piçtrece di Burdizzo". On fwait cwate sipotchaedjes, deus d' tchaeke costé, mins nén onk djondant l' ôte po n' nén fé mori li pea des boûsses. Po tni l' biesse astok, on lyi meteut ene coide å cô et cåzu li stronner. So ç' tins la, i n' sinteut nén çou ki s' passéve padrî. Eto, li gaz carbonike ki montéve dins l' sonk a cåze do stronnaedje, ça fjheut come ene edoirmante drouke.

Amedaedje des moulets a l' amedrece

amedaedje d' on moulet : tinaedje astok

Amedaedje d' on moulet el cinse : pôzicion di l' amedrece et des deus tiesticules (crenaedje unike sol roye mîtrinne) sol tins do stantchaedje do sonk

L' amedaedje des moulets avou ene amedrece si fwait coramint dins sacwants payis del Mîtrinne Mer come li Marok. C' est les årtisses kel fijhèt.

L' edoirmaedje n' est nén oblidjî. On pout fé 5 cc d' aminopromazene dins l' voenne.

Li tinaedje astok est foirt consecant. I s' pout fé avou diferins sistinmes di coides. L' abataedje si fwait so on daegn, nén trop deur, mins foirt prôpe, et frexhi dvant (po k' i gn åye pont d' poûssires k' avolexhe el crinneure d' operåcion).

Sacwants årtisses fwaiynut ene pikeure di penicilene disconte do tetanosse. Des ôtes pikèt avou ene dôze di serom siconte-tetanike.

On pout crener so tchaeke des tiesticules, onk après l' ôte. Mins on pout eto fé li skerlaxhe sol roye mîtrinne, et fé rexhe les deus glandes på minme kernaedje.

Après rilevaedje, les moulets sonnèt ene cénkinne di munutes, mins l' sonnaedje discrexhe a l' ouy.

Li potche ås tiesticures pout houzer dins l' samwinne ki shût. Ele disgonfelrè sovint tot seule.

So ene rîlêye di 600 amedaedjes, les laidès complicåcions fourît :

• moirt dins les 8 djoûs, avou udinme do vinte : 3 cas.
• forsonnaedje (sitantchî après 10 a 20 munutes) : 3 cas.
• cassaedje del pate di drî, li cene k' est ployeye, a cåze do ctapaedje del biesse tins d' l' operåcion : 2 cas.