Côde sourdant di «Jean-Charles Houzeau de Lehaie»

[[Categoreye:Rilomés Walons|Houzeau]]
[[Categoreye:Rilomés Bedjes|Houzeau]]
[[Imådje:Houzeau de Lehaie.gif|thumb|left|120px|(diviè 1880)]]
'''Jean-Charles Houzeau de Lehaie''' (di s' [[plin no]], Jean-Charles  Hippolyte, Joseph Houzeau de Lehaie) a vnou å monde a [[Avrè]] e [[1820]] (do [[trevén holandès]]). Il a morou li [[12 di djulete]] [[1888]] a Brussele. 

C' esteut èn [[astronomeye|astronome]] [[bedje]]. Il a eto fwait do [[gaztî]] et do [[scrijheu]].

Il a on monumint a Mont et ene rowe a s' no a Brussele.

Si biyografeye e walon a stî enondêye pa [[Jean-Pol Grandmont]] dins l' [[Li Rantoele (gazete)|Rantoele]] l° 41 (2007).

''Li Walonreye a yeu èn ôte efant dins l' monde di l' astronomeye : [[Georges Lemaître]].

== Biyografeye ==
Il a studyî a [[Mont (veye)|Mont]], pu a [[Brussele (veye)|Brussele]] ey a [[Paris]].

Adonpwis, i dvént gaztî et intere come volontaire a l' [[Observatwere Rweyål di Beldjike]].  Il î boute avou [[Adolphe Quételet]] disk' e 1848.
 
Termetant, i scrît dins les gazetes, po sotni les idêyes republikinnes. 

Cwand i leye ouve avou si ovraedje a l' Observatwere, i cwite li Beljike po l' [[Grande Burtaegne]]. I voyaedje åd triviè d' sacwants payis d' Urope. I s' arestêye a Paris dou çk' i  dmeure ene cénkinne d' anêyes a travayî avou [[:fr:Antoine d'Abbadie d'Arrast|Abbadie]].
  
E 1854, on l' rahouke el Beldjike po-z ovrer å Ministere del Guere. Il î faît des rilevés [[topografeye|topografikes]] do payis.

E 1856, il est lomé mimbe del section "syinces, fizike et matematikes" di l' [[Academeye rweyåle di Beldjike]]. C' est ciste anêye la k' il eplaide si live ''Histoire du sol de l' Europe''.

E 1857, bén seur disbeli pa one nominåcion ki lyi shonne indjusse, il s' ebarkêye pol [[Li Novele Orleyan|Novele Orleyan]]. 

Arivé sol [[Estats Unis|tere amerikinne]], i tchoezit l' rude vicaedje di piyonî et d' [[esploreu]] etot dmorant èn astronome, on [[meteyo|meterolodjisse]] et on [[zolodjisse]] plin d' alant. 

Termetant, i boute eto come egadjî gaztî. E 1861, a poenne  arivé, il est onk des prumîs blancs a disfinde les droets des noers (lontins dvant [[Joseph Anciaux]]). Il s' ritrouve melé did près al [[guere di Secession]]. Pus tård, i dvént  directeur del prumire [[gazete]] sicrîte po les noers dizo l' tite e deus lingaedjes "''New Orleans Tribune - La Tribune de la Nouvelle-Orléans''". 

Ladvins, i scrît des clapants årtikes po l' abolixhaedje di l' [[esclavadjisse|esclavaedje]]. Mins si manire d' ovrer et ses prijhes di pôzicion po les "Unionisses" l' oblidge a moussî foû des Estats Unis po s' mete a l' abouche å Mecsike. Mins il î arive å moumint di l' [[Espedicion do Mecsike]]. Adon, i doet rebizer evoye.

E 1868, i wangne li Djamayike et î lowe one pitite cinse dins ene cominålté noere, nén lon erî d' [[Kingston]]. C' est did la k' i moenne sacwants sincieusès spedicions so l' iye. 

Il î va dmorer el Djamayike set ans å long, et la, viker come on nûton po poleur fé ses ovraedjes d' astronomeye. Tos ses rcweraedjes et ses trovas estént evoyîs a l' Academeye Rweyåle di Beldjike.

E 1876, [[Yopôl II]] lyi ofrixh li posse di deujhinme directeur di l' Observatwere rweyål di Beldjike. I vout bén, et rintrer å payis et-z ataker a modiernijhî l' Observatwere. Po cmincî, el va fé baguer di [[Sint-Djosse]] eviè [[Uke]] (1890).

E 1882, i va-st enonder les espedicions bedjes po corwaitî l' [[eclipe di Venusse]]. I va lu-minme a San Antonio, e Tecsasse, et-z evoyî des pareys a lu a [[Sint-Djåke e Tchili]]. 

E 1883, i fwait on dierin voyaedje eviè l' [[Panama]] eyet l' [[Perou]] po-z atchever si "Atlasse des Stoeles".

Adonpwis, i prind s' pinsion. 

== Ses sincieus scrijhaedjes ==
Il a scrît ene masse d' ovraedjes di racsegnes so l' astronomeye, li biyolodjeye, li meterolodjeye, les matematikes, li filozofeye, li sociolodjeye et l' zolodjeye. 

Sacwants tites :
* ''Histoire du sol de l' Europe'' (1856)
* ''Etudes sur les facultés mentales des animaux comparées à celles de l'homme'' (1872)
* ''Repertoire des constantes de l'astronomie'' (1878)
* ''My Passage at the New Orleans Tribune'' (1984)
* ''Uranométrie générale'' (li prumî catalogue des veyåvès stoeles).
* avou Albert Lancester : ''Bibliographie générale de l'astronomie'' (1887) (on live e 2 volumes, di 2000 pådjes avou tos les scrijhaedjes so l' astronomeye dispu k' on-s a edvinté li [[scrijhaedje]] !)

== Ses dmorances ==
Il a dmoré a San Antonio en XVIth Range East (e Tecsassse), al Novele Orleyan (el Louwiziane), a Matamoros (e [[Mecsike]]), a Filadelfeye (el Pensilvaneye) ey e Ross View et Gordon Town (el Djamayike). 

== Hårdêyes difoûtrinnes ==
* [https://web.archive.org/web/20120310070301/http://www.mons.be/default.aspx?GUID=%7B4C41FA9F-BCA3-4FBF-8F75-031AB78CDEAE%7D&LNG=FRA Si biyografeye sol waibe del veye di Mont] (e francès)
* [http://images.google.co.ma/imgres?imgurl=http://www.astro.oma.be/GENERAL/INFO/ntransit/houzeau.gif&imgrefurl=http://www.astro.oma.be/GENERAL/INFO/ntransit/heliometer.html&h=416&w=300&sz=53&hl=fr&start=2&tbnid=XqzQx1ZR1iENGM:&tbnh=125&tbnw=90&prev=/images%3Fq%3DHouzeau%2Bde%2BLehaie%26svnum%3D10%26hl%3Dfr%26lr%3D%26client%3Dfirefox-a%26rls%3Dorg.mozilla:fr:official%26sa%3DN Ene ôte biyografeye] (e neyerlandès)