Maladeye
Ene maladeye (on dit eto : on må), c' est on disbrôlmint do rotaedje des organes d' ene vicante sacwè : djins, biesses u plantes.
Ene vicante sacwè k' a ene maladeye, on dit k' elle est malåde. Po ene djin, si c' est djusse on cminçmint, on dit k' elle est fayeye, sakêye, cacame, halotche, k' ele cove åk.
Les maladeyes des djins sont studieyes pal medcene; les cenes des biesses pa l' årtisyince (syince des årtisses, medcene veterinaire); les cenes des plantes pal fitiyatreye.
Situdiaedje d' ene maladeye
[candjî | candjî l’ côde wiki]On discrît ene maladeye pa :
- si istwere e malåde (et minme e s' famile): anamneze
- si minêyolodjeye (manire k' ele si spåd dins ene peuplåcion)
- ses cåzes (etiyolodjeye)
- ses senes sol vicante djin, biesse u plante (semiolodjeye).
- les damadjes k' on trouve cwand li djin, li biesse, li plante est crevêye; l' operåcion pi vey çoula ås djins et ås biesses si lome otopseye ou discopeçaedje.
- si médyince (totes les manires k' i s' pout del médyî, terapeutike)
- si espaitchance (totes les manires k' i s' pout di l' espaitchî, profilacseye)
Rindjmint des maladeyes
[candjî | candjî l’ côde wiki]Gn a des maladeyes di skepiance et des ôtes k' on-z atrape.
Les maladeyes polèt aveur des cåzes difoûtrinnes u dvintrinnes. Dins les difoûtrinnès cåzes, on fwait sovint l' diferince inte les cenes vinant d' èn adjint fizike, tchimike u boyolodjike. Dins les adjints boyolodjikes, gn a les virûsses, les bactereyes, les protozowaires et les formagnants. Come on n' kinoxhe nén todi les cåzes, on pout totossu bén rindjî les maladeyes sorlon les organes la k' ele si rashiyèt.
