Pemî
On pemî[1] u ene melêye[2], c' est èn åbe ås fruts ki dene des pemes.
Ene peme (on dit eto : on pun), c' est on rond frut ki meurixh e l' erî-såjhon. Il a ene tchå foirt tinre, ene cawe å dzeu, ene moxhe å dzo, et des piretes å mitan.
C' est l' frut li pus codou å monde.
Sincieus no d' l' indje : Malus pumila
Motlî[candjî | candjî l’ côde wiki]
Ådzeu, gn a l' cawe; ådzo, li moxhe, k' on côpe evoye po magnî l' tchå.
Å mitan, cwand on-z a magnî l' bon d' ene crowe peme, i dmeure ene ragosse ki s' lome eto crakion, toursion, toursea.
Vinaedje des pemes[candjî | candjî l’ côde wiki]
On code u on scheut les pemes, do moes d' awousse e moes d' octôbe el Walonreye.
Sôres di pemes[candjî | candjî l’ côde wiki]
Sôres di melêyes[candjî | candjî l’ côde wiki]
Gn a des melêyes ås bassès coxhes (po aveur åjhey a lzès code, tos les pemîs d' rinte d' asteure), u des ås hôtès coxhes (les seus k' i gn aveut dvinltins).
Viyès sôres di pemes[candjî | candjî l’ côde wiki]
- li peme d' awousse (k' est ddja meure e moes d' awousse, mins ki n' est nén foirt soucrêye).
- li pemes di vinaigue (ki vnèt so les suretîs).
- les coistreces
- dobe coistrece u calvile (calvine, F. calville blanche).
- simpe coistrece.
- li peme di copete.
- li peme d' amour : pitite rodje peme (F. Reinette étoilée).
- li bele-fleur (F. belle-fleur)
- li bouliene, ki dût bén po les catches.
- li Braibant : grijhe peme (F. Gris-braibant).
- li pun d' capindou : foirt corante. Disfondowes : capindu, capandu, côrpindu, corpindou, coûpindou, coûrpandu. (F. Court-pendu, Reinette des Belges). Come si no l' dit, c' est ene peme court pindowe, ene melêye avou des coxhes pus basses k' els ôtes (mins nén come les bassès coxhes d' asteure).
Sôres di rinte[candjî | candjî l’ côde wiki]
- Golden Delicious.
Magnaedje des pemes[candjî | candjî l’ côde wiki]
On lzès magne aprume tote crowes.
Dins des rcetes: avou les pemes, on fwait:
- des caetches (tchitches, (oraye-di-beguene, ficotes)
- do côrin (compote)
- del sirôpe
- des råbosses
- do cide,
- do djus d' pemes
- des dorêyes ou floyon ou tåtes ås peme ou ås tchitches (noere dorêye)
- des djalêyes
- des macedwenes avou des ôtes fruts
- del limonåde di peme
- des vôtions (boûkete)
- des wåfes ås pemes
Ou on lzès magne bén di tote manire ki l' bon gosse vôreut.
Maladeyes des pemîs[candjî | candjî l’ côde wiki]
Pî-notes[candjî | candjî l’ côde wiki]
- ↑ prononcî et riscrît e sistinme Feller: pèmî, pœmî, pomî, poumî, pœmiè, pomiⁿ, pumiⁿ
- ↑ prononcî et riscrît e sistinme Feller: mèlêye, mèlée, malé