Pemî

ene såvadje peme Malus sieversii do Kazaxhtan

On pemî u ene melêye, c' est èn åbe ås fruts ki dene des pemes.

Ene peme (on dit eto : on pun), c' est on rond frut ki meurixh e l' erî-såjhon. Ele a ene tchå foirt tinre, ene cawe å dzeu, ene moxhe å dzo, et des piretes å mitan. C' est l' frut li pus codou å monde.

No d' l' indje e sincieus latén : Malus pumila

Famile : rôzacêyes.

Vinaedje des pemes

Melêye ki florixh

On code u on scheut les pemes, do moes d' awousse e moes d' octôbe el Walonreye.

Magnaedje des pemes

• totes crowes.

Cwand on-z a magnî l' bon, i dmeure ene ragosse ki s' lome eto crakion, toursion, toursea.

• Dins des rcetes : avou des pemes, on fwait del sirôpe, des rombosses, do cide, do djus d' pemes, des dorêyes, des catches (tchitches), mins eto des djelêyes, et des tchitchons (compotes).

Sôres di pemes

Sôres di melêyes

Gn a des melêyes ås bassès coxhes (po aveur åjhey a lzès code, tos les pemîs d' rinte d' asteure), u des ås hôtès coxhes (les seus k' i gn aveut dvinltins).

Viyès sôres di pemes

vî pemî d' awousse, e l' Årdene

• li peme d' awousse (k' est ddja meure e moes d' awousse, mins ki n' est nén foirt soucrêye).
• li pemes di vinaigue (ki vnèt so les suretîs).
• les coistreces
  • dobe coistrece u calvile (calvine, F. calville blanche).
  • simpe coistrece.
• li peme di copete.
• li peme d' amour : pitite rodje peme (F. Reinette étoilée).
• li bele-fleur (F. belle-fleur)
• li bouliene, ki dût bén po les catches.
• li Braibant : grijhe peme (F. Gris-braibant).
• li pun d' capindou : foirt corante. Disfondowes : capindu, capandu, côrpindu, corpindou, coûpindou, coûrpandu. (F. Court-pendu, Reinette des Belges). Come si no l' dit, c' est ene peme court pindowe, ene melêye avou des coxhes pus basses k' els ôtes (mins nén come les bassès coxhes d' asteure).

Sôres di rinte

melêyes ås bassès coxhes, el Hesbaye

• Golden Delicious.

Magnaedje des pemes

On pout tchoezi les manires shuvantes po magnî l' peme :

• divins ene macedwene
• e compote
• divins ene limonåde di peme
• e djus
• e råbosse
• e vôtion (boûkete)
• divins ene wåfe

ou bén di tote manire ki l' bon gosse vôreut.

Maladeyes des pemîs

• feu bacteryin