Pire li Grand

Pire li Grand u Pire prumî d' Rûsseye, ça a stî li tsår li pus rlomé del Rûsseye.

I skepia e 1672 et mora e 1725.

Il est rindjî å limero 91 des djins les pus inflouwinnes di l' Istwere dins l' djivêye Michael Hart.

Vicåreye

Si pa mora k' i n' aveut k' 4 ans (e 1676), et c' est s' dimeye sour Sofiye ki tna l' redjince disca 1689.

Å moumint k' i divna impreur, li Rûsseye esteut èn eriré payis, des siekes pus tårdou ki l' Urope coûtchantrece dins cåzu tos les dominnes.

E 1697 et 1698, Pire li grand, acpagnté d' a pô près 250 djins, fijha on grand voyaedje e l' Urope, mins anonimmint (i s' fijheut lomer Pyotr Mikhaylov). I bouta come tcheptî d' batea e l' Holande, et come doker e l' Inglutere. I studia l' årmurreye e l' Prûsse. I vizita des oujhenes, des scoles, des arsunås. I intra minme a ene ashyinne do pårlumint inglès. C' est çou k' on loma: «el grande ambassåde».

Sovnance di s' passaedje e l' Holande dins l' estaloe d' Misterdam

• 
  come tcherpetî d' batea e l' Holande
• 
  sovni di s' passaedje e l' Holande
• 
  moussî a marén
• 
  boutant come munujhî
• 
  studiant on batea

Rarivé e l' Rûsseye, il ataca a tot candjî dins l' payis, po sayî d' el "coûtchantijhî (li rinde come l' Urope coûtchantrece). Mins gn aveut des mantches a mete, et ses rfômes ni fourît nén bén ascoyeyes des djins.

Si politike difoûtrinne esta foirt gueriveuse. I vleut alårdji l' Rûsseye di tos les costés. A Nonne, i s' ala bate disconte l' Impire trouk. I lzî rprinda Azov e 1696. Mins al fén, les Trouks lyi rprindît e 1711.

A Bijhe, i fjha l' guere al Suwede, ene pouxhance militaire di ces trevéns la. Årvier di çou ki s' passa avou les Trouks, i fourit batou å cmince (batreye di Narva, 1700). Mins i rbastixha si årmêye, et vinkixha les Suwedwès al batreye di Poltova (1709). Li Rûsseye wangna insi l' Estoneye et l' Litwaneye, eyet ene lådje pîce di tere dilé l' Finlande. Çou ki lyi dna ene intrêye sol Mer Baltike, ey insi ene « poite eviè l’ Urope ». So les boirds di l’ Aiwe di Neva, i bastixha ene novele veye k’ i loma a s’ no : Sint-Petesbork. Ki divna li mwaisse veye del Rûsseye estô d’ Moscou l’ an 1712.

Pire li Grand et Louwis XV di France, efant

A pårti do moes d' djanvî 1716, et disk' å moes d' octôbe 1717, i rvoyaedja e l' Urope coûtchantrece, mitan po des rescontes diplomatikes, mitan po des vizites di tuzance. C' est çou k' on-z a lomé li deujhinme ambassåde. Il ariva a Misterdam e moes d' decimbe 1716. E moes d' avri 1717, i porshuva s' voyaedje eviè les Bas Payis otrichyins. Mins dandjreus pal Flande, pusk' il avna a Dongléjhe (Dunkere). Pu porshuve so Paris, la k' i rescontra li rwè Louwis XV di France, k' esteut co efant.

So s' voye po-z eraler e l' Holande, i prinda les bagns a Spå, divant di rdjonde Måstraik, pu Misterdam, la k' il esteut seur po siner on traitî avou l' Prûsse et l' France li 15 d' awousse.

Sorlon Joseph Dethy, il åreut passé pa Nameur, dandjreus sol voye inte Paris et Spå. Come i cwita l' France li 21 di djun 1717, ey esse a Spå li 28 di djun, il åreut polou esse a Nameur diviè l' 25 di djun 1717.

Inte Spå et Måstraik, la k' il esteut li 27 di djulete 1717, il est probåbe k' i vizita li Principåté d' Lidje.

Shuvance

C’ est bråmint a cåze di lu ki l’ Rûsseye aléve divni ene pouxhance e l’ Urope ey e l’ Azeye. On rmete sovint si accion di « coûtchantijhaedje » del Rûsseye al politike des zultans otomans do minme trevén istorike. Mågré ki l’ Tourkeye esteut bråmint pus avanceye culturelmint ki l’ Rûsseye, ele dimora co lontins èn estat sins grande avanceye politike et tecnikes. Ey insi piede si prumiristé so tote li Noere Mer ey e l’ Mîtrinne Azeye, tos payis k’ alént divni rûsses.

Rapoirt avou l’ Walonreye

Poujhon Pire li Grand a Spå

Dins les nos d’ plaece

Gn a on poujhon a Spå ki s’ lome todi « Poujhon Pire li Grand ». Il î vna e 1717 tins di s' vizite del Principåté d' Lidje

Dins les belès-letes e walon

On cåze k’ il åreut passé a Nameur dins Djan-Bietrumé Picård (teyåte).

Come tolmonde, nos voléns vey l' impreur Pire li Grand
Ki s' pormoennéve dins l' veye tot waitant les botikes.

Mins ça n’ a nén stî aveuri, shonne-t i.