Betchfessî oi

Li betchfessî OI, c' est on betchfessî scrijha ki rascove des mots ki s' prononçnut foirt diferinnmint totavå l' Walonreye, mins aprume avou li son "wè" u "wê" (/wɛ/ /wɛ:/) so Lidje, avou l' son "wâ" u "wa" (/wa/ /wa:/) après Nameur ey ene pårteye del Basse Årdene, avou l' son "ô" (oː) so Tchålerwè, avou l' son "on" (/ɔ̃/) après Bietris, et l' son "oû" (/ʊ:/) après Nivele.

Les mots ki sont scrîts avou "oi" e walon ni sont djamåy les minmes ki les cis ki si scrijhèt avou "oi" e francès. Ces-la si scrijhnut e walon avou l' betchfessî oe (boire / boere), ubén les letes wè (Liégeois / Lidjwès) ou we (cawete -were).

Li betchfessî oi si s' mete måy å coron d' on mot, mins s' pout ritrover al tiesse do mot (oizou).

Rifondaedje avou u sins l' betchfessî oi

Sacwants mots rfondous avoi oi

Bråmint des mots foirt corants :

• al fén do mot : foirt, foice, moirt, moite, poite, toide (stoide...)
• å mitan do mot : poirter (apoirter, repoirter...), toirtchî.
• å cminçmint do mot : oizeur (oizou), oizire, oirbire ^{(a-z aveuri)}

Sacwants mots nén rfondous avou oi

C' est tos mots des minmes bodjes etimolodjikes, calkés enawaire do francès, la ki les prononçaedjes /wɛ/ et /wa/ n' egzistèt nén.

• pôrt, areyopôrt, espôrt, fôrt (militaire).

Istwere et djustifiaedje di l' atuze

Li betchfessî oi n' esteut nén co e-n alaedje å raploû d' Mårcinele so li rfondaedje.

Il a stî atåvlé pa Jean-Pierre Hiernaux e 1999 , tot veyant ki ci scrijha la:

• esteut ddja eployî po l' prononçaedje "wè" /wɛ/ a Lidje divant Feller.
• est åjheymint léjhou /wa/ (come si prononçaedje e Walon do Mitan ey el Basse Årdene), veyanmint ki c' est eto l' prononçaedje di ci scrijha la e francès.

Minme si l' prononçaedje do Coûtchant walon est pus målåjhey a rtrover avou les piceures classikes di lijhaedjes, ces-ci (fôrce, fôrt, pôrtér, môrt) sont trop près do scrijhaedje et do prononçaedje francès po-z esse acontés e li rfondaedje.

Li betchfessî OI n' aconte nén li longueur do son /wɛ/ ou /wa/ (mwârt, mwêrt <> mwate, mwète). Mins li stramaedje des disfondowes di "moirt" el Walonreye mostere bén ki, co a 13 plaeces, on-z a eto des prononçaedjes /wa/ et /wè/ (nén long) po "moirt".

Mapes ALW a corwaitî

Mapes ALW 1 boigne (l° 5), moirt (l° 62), moite (l° 63), oizeur (l° 67)

Hårdêyes difoûtrinnes

• Sicole do Noû-Lovén sol betchfessî oi (so l' Aberteke)
• Sicole po ls efants sol betchfessî oi (so l' Aberteke)
• Esplikêyes sol betchfessî oi (so l' Aberteke)e francès)
• Mots avou l' betchfessî oi dedja studyîs sol Wiccionaire