Lintile

crexhante plante

Li lintile, c' est ene plante ahivêye po ses grinnes dins les payis del Mîtrinne Mer. Ces grinnes la sont des ptits plats poes, on dmi cintimete lådjes, k' on magne a môde di boleye. On s' endè sieve eto po sognî les veas, les pourceas et les poyes. Li lintile est foirt ritche e blandoû (25 åcint), e fier (9 mgr å cint grames), ey e fosfôre.

• Famile: legumineuse
• No e sincieus latén: Lens esculenta, davance: Ervum lens u Vicia lens.

Li mot "lintile" a eto des ôtes sinses.

Ahivaedje del lintile ezès payis del Mîtrinne mer

metans: dins l' payis Doucala, å mitan do Marok.

• Sôre di tchamp: boune tere limoneuse; ni vént nén sol såvlon.
• Coûteure l' anêye di dvant: dinrêye (oidje, frumint).
• Semaedje: e moes d' fevrî, divant les dierinnès plouves, e minme moumint kel mayisse, et les feves.
• Crexhaedje: Ça crexhe so troes moes.
• Awousse: Diviè l' moes d' may, li plante fene, et on ndè fwait l' awousse. On les råye al mwin et l' ramoenner al cinse.
• Bataedje: Li bataedje si fjheut dinltins avou les tchvås kel pestulént. Asteure, on les bate avou ene pitite bateuse ki rote sol prinjhe di foice do tracteur. Li ci k' end a bråmint el bate al grosse bateuse, avou on raidje po les lintiles.

Djeyografeye do coûtivaedje del lintile

• Tos les payis del Mîtrinne Mér, inte di zels: Itåleye, Edjipe.
• Inde.
• Djapon.

Valeur del lintile come amagnî

• Po les djins: A cåze des proteyenes, ele pout replaecî l' tchå. A cåze do fier, ele est foirt boune po les femes ki pierdèt bråmint do sonk ås rvoeyeures, u après l' acoutchmint.
• Po les biesses: li pris des lintiles dins bråmint des payis ni permete pus di sognî les biesses avou les grinnes. Mins on pout co l' semer come fôraedje.

No del lintile ezès lingaedjes

• francès: lentille
• almand: Linse, Linsen po les poes.
• itålyin: lenticchia
• inglès lentils (poes).
• arabe: aadas

Kinoxhance del lintile el Walonreye

Li lintile, si no est cnoxhou el Walonreye a pårti d' on passaedje del Djeneze, la k' Ezayu vind a Djåcob si droet do pus vî des valets po ene platnêye di lintiles.

Vocial ci passaedje la (Djeneze, 25, 29-34).

29 On djoû k' Izayac fijheut cûtner del sope, vola Ezayu ki rarive d' aveur sitî al campagne. Il esteut fén hode.

30 «Lai m' mindjî del sope, don», dit-st i. «Oyi: cisse rossete sope la, ca dji so fén hode.» (…)

31 Mins l' Djåcob respond: «Si tel vous, ti n' a k' a m' vinde ti droet do pus vî, et nén cwand cwand.»

32 «Dji m' va mori sol côp», dit-st i l' Ezayu. «Kéne avance por mi d' aveur li droet do pus vî?»

33 «Asteure !» dit-st i l' Djåcob. «Djeure mel !» Et l' Ezayu djeure; i vind s' droet do pus vî å Djåcob,

34 Ci cial, do côp, lî dene do pwin eyet del sope ås lintiles. L' Ezayu mindje, i boet et adon, vo l' la evoye. Et c' e-st insi k' il a dismeprîjhî s' droet do pus vî.

Ratournaedje: Lorint Hendschel