Rifondaedje do walon

Li rfondaedje do walon, c' est l' ovraedje tecnike k' a cmincî diviè 1992, po moenner a on cmon scrijhaedje, ki n' va pus shuve l' accint di tchaeke viyaedje (come e 20inme sieke), a pårti del diyalectolodjeye, mins serè rashî sol tcherpinte istorike des mots.

Les bouteus so ces tecnikes la ont stî lomés les rfondeus; l' ôrtografeye walone k' a shuvou, li rfondou walon.

On fwait l' diferince inte li rfondaedje, ki n' s' ocupe ki d' tecnike, et l' linwe-ehåyaedje, ki rind conte del rwaitance ki les Walons ont sol lingaedje walon, dj' ô bén: li statut k' el walon a divins l' societé walone. Veyanmint ki li rfondaedje n' a ni cou ni tiesse sins on candjmint rawårdé do statut k' el walon a divins l' societé walone.

Inte li rfondaedje et l' linwe-ehåyaedje, mins foirt cossecant po les deus, gn a li studiaedje, li rashonnaedje et l' askepiaedje et l' cossemaedje des noûmots.

Les mots "rifonde" et "rifondaedje" ont eto des ôtes sinses pus corants.

Les såmes do rfondaedje

• aveur on seul sicrijha po tchaeke mot. Li scrijha ritnou est lomé li rfondowe; les ôtes prononçaedjes sont lomés les disfondowes.
  • Tot relijhant li pus lådje oyowe.
  • Tos s' siervant des betchfessîs scrijhas
  • li rîle des troes cossounes, va candjî li cminçmint do mot po les betchetes r(i)- / (è)r-, ki- u co- / c-, d(i)-, s(i) / (è)s-, et po les mots ki cmincèt pa S + cossoune, tch(i)-, et sacwants ôtes.
  • On-a a wårdé tenawete des dobès rfondowes.
• disfaflotaedje: sayî di rsaetchî totes les faflotes ki vnèt des accints et nén do soûmint do mot walon. Li såme esteut on scrijha avou 15 a 20 faflotes po cint mots, u 5 faflotes po 100 letes.
• sayî d' aveur des sacwès di totes les coines del Walonreye e rfondou. Insi, li tchuze possibe des fômes do Coûtchant walon avou advanceyès voyales (espiter = sipiter).

Kimint sont tchoezeyes les rfondowes

• Avou on betchfessî scrijha.
• Rîle del pus lådje oyowe.
• Rîle des rîlêyes.
  • rîlêye des des mots ki s' sicrijhèt avou -ui- e francès: i s' rifondèt avou -u- ou -û-: nute, brut, cur, ût, Felu, Du. Ci caractere do walon la est ddja veyåve e 1150 (L. Remacle).
  • rîlêye des mots ki s' sicrijhèt avou -en- e francès: i s' rifondèt avou -in-; årvierdimint del rîlêye des mots ki s' sicrijhèt avou -an- e francès: i s' rifondèt avou -an-. Mins gn a sacwantès sorwalondes.
• Rîle del fôme li pus tipike.
  • riwalonijheyès fômes:
    • rîlêye francesse ER+Cossoune: viebe,
    • betchete e- (siconte del betchete rifrancijheye an-): emierder, purade ki anmerder.
  • sorwalondes.

Sacwantès tecnikes especiåles di rfondaedje

• les sorwalondes.
• li rwalonijhaedje.
• li candjmint d' voyale.
• li rfondaedje des nos d' payis.
• li rfondaedje des nos d' plaeces.

Rimetaedje di l' ôrtografeye do rfondou avou les cenes k' i gn a veut dvant

• Sacwants ponts k' ont stî rprins do sistinme Feller.
  • On n' sicrît nén l' prononçaedje cåzé pa l' adurixhmint des doûcès cossounes metowes å coron des mots: gade, bibe, shijhe, ouve, viyaedje (prononcîs gate, bipe, chîche / sîsse, oûfe, viyatche / viyètche).
  • rissaetchaedje di sacwantès halcrossès cossounes: cier, nier, aviè, coir, doet (nén cierf, nierf, aviès, cwârps, dwègt).

Les pordjets di rfondaedje

• Li pordjet UCW / Rantoele.
• Li pordjet da Johan Viroux.

Hårdêyes divintrinnes

• Tåvlotêye Rifondaedje del Rantoele
• On ptit racourti après ene emission Wallon-nous e moes d' måss 2006

Hårdêye difoûtrinne

• Coferince da Lucyin Mahin so li rfondaedje å Noû-Lovén e 2002
• Mwaissès-rîles do rfondaedje do walon