Tchår

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Tchår », loukîz cial.

avou des rujhales et les penes rilevêyes

On tchår u tcheriot , c' est èn ekipaedje ås cwate rowes, saetchî pa des boûs, des tchvås ou on tracteur, po tcherdjî dso des dinrêyes, de bwès, des pires, evnd.

Ene tcherete, c' est come on tchår, mins avou fok deus rowes.

• 
• 
• 
• 

Motlî

Çou k' on mete so on tchår si lome ene tcherêye.

Les voyes la k' les tchårs polént passer, divins l' tins, si lomént des tcherås.

L' ome di mestî ki fjheut des tchårs si loméve on tchårlî u on tcheron. Fé on tchår si djehut tchårloter.

Li mot "Tchårlî" (rifrancijhî Charlier) a divnou on no d' famile corant del Walonreye.

Les cis ki moennént des tchedjes å lon avou des tchårs si lomént tcherons ås longs voyaedjes.

Les pîces do tchår

tchår dismonté

• li dvant do tchår
  • les årmons, deus bwès ki sont raloyîs å coron padrî pa li spêye (spêyroûle, spirlêye)
  • li doetoe
  • li sopresse di dvant.
• li drî do tchår
  • li xhamea u schamea
  • li fotche
  • li bråyloe u bråylon u bråylåd ki sere li londje sol fotche; li bwès do bråyloe si lome eto li splinke u spingue; li serer s' dit "splinker"
• li londje ki tént eshonne li drî eyet li dvant
• les ahesses; li fén del londje, ki stritche foû padrî, c' est l' cawe do tchår.
  • li bancåd avou les pietches ou pikets; tinou seré pas sopresse do bancåd.
  • les rujhales po mintni les tchedjes so les costés.
  • les schaletes po mintni les tcherêyes padvant
• li mecanike, k' a replaecî l' ancyin erayoe
• So tchaeke trin d' rowes
  • l' aessi, avou l' boesse d' aessi
  • les rowes di bwès u d' cawoutchou; les rowes di bwès sont fwaites di tchames, rascovrowes do bindaedje, moyoû et des rais; gn a co l' wesse.

• 
  divant do tchår : sipêye (1); årmons (2); doetoe (3)]]
• 
  londje, bancåd, sopresse
• 
  schalete et rujhales
• 
  fotche (1), xhamea (2)
• 
  sopresse avou li dbout (pupe) del londje
• 
  sopresse di bancåd
• 
  doetoe; xhamea, sopresse
• 
  Li bråyloe bråylêye li londje eyet l' fotche
• 
  mecanike

Istwere

Les tchårs sont vîs vîs. Li mot vént do gayel "carro-" ki vout bén dire on tchår ås cwate rowes. C' est l' mot gålwès k' a dné l' mot latén, et nén å rvier.

Ça fwait k' les rowes di bwès n' ont waire candjî dispu dvant Djezus-Cri, disk' al kimince do 20inme sieke. Diviè les anêyes 1950, tos les tchårs ont stî ahessîs avou des rowes di cawoutchou. Come po tos le candjmints, gn aveut des cis ki lzès discåzént : i djhént k' on n' oyeut pus les tchårs ariver so les voyes (les rowes di bwès fijhént on dero d' tos les diåles), et k' adon, on riskéve des accidints.

Uzaedjes des tchårs

tcheryî å four et ås djåbes

Al fenåjhe ey a l' awousse, li tchår esteut todi rcwesté po tcheryî å four et ås djåbes. C' est adon k' on-z aveut dandjî do bancåd et des pikets.

tire-djus (e djaene coleur)

Po tni eshonne ene tcherêye di four u d' djåbe, on l' pircive. Li pîce di bwès esteut metowe ådzeu, et tnowe pa ene tchinne padvant. Padrî, on l' tinkyive avou l' tire-djus.

Loukîz eto

• rimorke
• cariole
• rododo

Hårdêyes difoûtrinnes

• On tecse so les tchårlîs (sol waibe "Li walon d' emon nozôtes")
• On tecse so les tchårlîs (so l' Aberteke)