Betchete ki- / c(o)-

Li betchete ki- / c(o)-, c' est ene vicante betchete avou ene sipotchåve voyale, foirt corante e walon, et tipike di ç' lingaedje la

Minme si c' est l' minme sitok etimolodjike, li betchete ki- / c(o)- ni rote nén e walon come les moitès betchetes co- eyet con-.

Les troes scrijhaedjes e rfondou walon del betchete ki- / c(o)-

Sorlon les accints do 20inme sieke, et eto les rîles di scrijhaedje do son K, li betchete ki- / c(o)- si pôrè scrire:

• A l' atake u après ene cossoune ki s' ôt, preferince lidjwesse: kimere, kimincî, kibate, kibouter, kinoxhe
• A l' atake u après ene cossoune ki s' ôt, preferince namurwesse: comere, comincî, cobate, cobouter, conoxhe.
• Après voyale: cmere, cmincî, cbate, cbouter, cnoxhe.

Sacwants mots come comere, cofesse, cobén, ki n' si spotchnut nén après Nameur, polnut eto si scrire nén spotchîs (comere, cofesse, cobén) après voyale.

Li comere

On Djhan-comere

Po cobén ki vs avoz atchté çoula ?

Il a stî a cofesse.

Sôres di mots avou l' betchete betchete ki- / c(o)-

On trouve li betchete ki- / c(o)- dins:

• des viebes la kel betchete ki- / c(o) est cråndimint rafoircixhante:
  • kibouter
  • kitaper
  • kimamborner
  • kitchiner

• des viebes k' on n' ritrouve pus l' bodje:
  • kimincî
  • kinoxhe / c(o)noxhe.
• des pronons di dmande: kibén / c(o)bén, kimint / c(o)mint.
• des vîs vîs mots, k' ont stî après rcalkés do francès kimon / c(o)mon
• des mots k' ont wårdé l' betchete k(i)- u c(u)- a Lidje et l' Årdene, mins k' ont stî rcalkés do francès so Nameur et Tchålerwès: kifesser (confèsser), kimere / cmere (comére, coumére.
• sacwants nos d' plaece. Kimexhe / C(o)mexhe.
• sacwants noûmots: kiminålté / c(o)minålté

Li betchete ki- / c(o)- ezès walons coinreces e 20inme sieke.

Les fômes avou spotchaedje del voyale, (cmere, cmincî, cbate, cbouter, cnoxhe) sont corantes a Lidje et e l' Årdene, pus råles e Payis d' Nameur, et n' egzistèt nén e Coûtchant walon, dizo l' disfondowe cou-.

Istwere del betchete ki- / c(o)-

Dispu l' deujhinme mitan do 13inme sieke, on voet bén, el sicrîta, kel voyale si pout spotchî, ca elle est replaeceye pa on halcrosse E.

• vî scrijha di kinoxhe : kenoiestre (Lidje 1260).
• vî scrijha di kimander : kemandons (kimandans) (1271).
• vî scrijha di kimeler : kemelat (kimela) (1350).
• vî scrijha di kibate: kebatoient (kibatént): (1350);

Mins ces scrijhas la riprezintnut motoit bén eto ene sipotchåve voyale È, u on forcoridjaedje. Come po les ôtes mots avou ene sipotchåve voyale (come li definixhant årtike), cisse-ciale est kécfeye I, kécfeye U:

• Kmexhe : li voye di Cumehe (1280).
• kitaeyeu : Anseaul le cutailheur (li ctayeu) (1394).
• kimeler : quimeleis (kimelés) (1334).

Li cogne namurwesse co- aparexhe a pô près e minme tins. Eto, c' est ossu on mo vî scrijha, et nén on rfrancijhaedje.

• Kibate / cobate : les cobatte (les cbates) (1290)
• cotaeyî : cotaihier.

Li betchete co- (avou O nén spotchåve)

E rfondou, on va rtrover pacô li betchete namurwesse co- avou ene nén spotchåve voyale:

• dins sacwants mots do Coûtchant walon, k' i gn a pont d' disfondowe avou k(i)- u c(u)-: cotoû, copere (pa stindaedje do spots des djins d' Dinant, les Coperes).
• di sacwants mots moussîs e walon avou l' betchete francesse con-, mins rwalonijhîs pa stindaedje cofré, cofréreye (rifondaedje assaetchî di copere), u po askepyî ene sorwalonde: cossoune.
• di noûmots foirdjîs après 1995 avou l' betchete co-: cotuzer, codjower, codjowaedje.

Li moite betchete con-, com-

C' est ene moite betchete di sacwants calcaedjes do francès, nén rwalonijhîs (eto, ele si scrît come e francès: avou on P divant B eyet P): convoye, convwè, convweyî, comprinde, consecant, competer, confonde, contråve, consyî, consieu, conseyî, consey, compati, complinte, complaire. Ele si rtrouve eto dins l' dobe betchete di aconcoister, çou ki mostere ki, po sacwants mots, li betchete k(i)- / c(o)- n' est ddja pus vivante dispus ene tchoke.

Les dobès betchetes fwaites avou l' betchete k(i)- / c(o)-

• ac-
• diski- / disco-
• ric-
• rac-

Dipus d' racsegnes so les betchete k(i)- / c(o)- & con-, com-

• Jules Feller, Notes de philologie wallonne, p. 228.
• Louis Remacle, La différentiation dialectale en Belgique Romane avant 1600, hagnon 48, p. 109.

Hårdêyes difoûtrinnes

• Viebes avou l' betchete ki- (dedja studyîs sol Wiccionaire)
  • Viebes avou l' betchete ki- (dedja studyîs sol Wiccionaire)