Vint
(Redjiblé di Bodjaedje di l' air)
On vint (on dit eto: ene grande air), c' est on mouvmint atmosferike, avou ene masse d' air ki va d' ene plaece a ene ôte.
Motlî
[candjî | candjî l’ côde wiki]On pout vey li direccion do vint tot rwaitant les rabanairs.
Li foice do vint est mzurêye e dgrés del schåle di Beaufort.
L' usteye po mzurer l' vitesse do vint si lome èn anemomete, eyet l' cene po mzurer si direccion ene djirouwete.
L' enerdjeye do vint pout esse captêye avou des tourniketes.
Skepiaedje do vint
[candjî | candjî l’ côde wiki]I gn a troes mwaissès råjhons ki provokèt les vints:
- Les mouvmints erôlants åtoû des grands sistinmes di pression (depressions eyet anticiclones), ki sont fwaits på tchåfaedje do solea. Li mouvmint tournant est cåze do mouvmint tournant del Tere (foice di Coriolis).
- Li frisse air ki vént djus des montinnes, la ki l' froede air froed est pus pezante (pus macasse).
- Li vint do boird di mer, cåzé paski l' mer et l' tere ni s' estchåfèt nén parey avou l' solea.
Sôre di vints
[candjî | candjî l’ côde wiki]Les cwate mwaisses vints, el Walonreye, c' est
- Li vint ki vént d' Bijhe si lome vint d' Bijhe, u, pus biesmint : li bijhe. On dit k' i vént do Trô al Bijhe. On dit eto: vint d' Lovén (vint d' Lovaye), vint d' Lô.
- Li vint ki vént do Nôr-Ess est co pus froed : on l' lome li hôte bijhe.
- L' air ki vént do Nôr-Ouwess est froede et crowe : on l' lome li schoice-vint. On dit eto: schoice-vea pask' elle est si coixhante k' i schoirceyreut on vea.
- L' air ki vént do Sud-Ess est eto froede tins l' l' ivier, mins elle est foirt doûce tins d' l' esté, et ele n' amoenne pont d' plouve : on l' lome vint d' Lorinne.
- L' air ki vént do Sud-Ouwess amoenne todi del plouve : on l' lome vint d' France.
Les cwate vints ont askepyî li fåve des cwate vints.
Hårdêye divintrinne
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li vint et l' solea (fåve do vî vî tins)