Cafè (abwesson)

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « cafè », loukîz cial.

Cisse pådje ci n' est co k' on djermon, dj' ô bén k' el pådje est djusse sibåtcheye, eyet co trop tene ; et s' divreut ele ecråxhî ene miete. Si vos avoz des cnoxhances so ç' sudjet ci, vos nos ploz aidî, clitchîz sol loyén « candjî l' pådje » po radjouter des informåcions.

Li cafè, c' est ene abwesson divnowe foirt corante dispu les anêyes 1750.

One jate di cafè

Elle est fwaite tot passant del bolante aiwe so des grinnes di cafeyî molowes.

D' ewou çk' i vint l' cafè

Ene fåve raconte k' enawaire, on bierdjî d' Etiopeye, on lomé Kaldi, åreut discovrou l' prumî l' cafè come moyén di s' sinte rewoeyî. Il åreut veyou ses gades si cotaper d' pus ki d' pratike après k' elle årént mindjî sacwants fruts d' cafeyî. Adonpwis, nosse bierdjî åreut pårti cite syince la avou les Moslimîs d' avår la ki, zels minme, årént yeu l' idêye di mete rashir les fruts dins l' bolante aiwe.

Po l' vraiy, les istoryins ont ddja les prouves ki l' cafè come tchôde aboere esteut ddja bevou e l' Etiopeye dispu l' Preyistwere. Il î ont dimostré, durant des fouyaedjes, ki les fruts d' cafeyî estént siervou po d' l' aboere mins po d' l' amonucion eto. Des studes so les diferinnès indjes di cafeyîs mosternut ki l' pu vî cafeyî sol Daegne (Coffea Arabica) vint d' Etiopeye. Pus recta, e çk' on lome asteure li province di Kaffa.

Do ponant disk' e l' Urope

Dès grins d' cafè rostis

Li cafè s' a stramé d' l' Etiopeye disk' e l' Arabeye gråce ås pelrins moslimîs ki ralént a Meke. di d' la, i s' a cossemé ås cwate corons do cåziyon. C' est l' Impire otoman, tins d' Solimane li Grand (1494-1566), ki frè ki l' culteure di cafeyî va crexhe come nén deus. Les Otomans vont fé des fels progrès so l' atraitiaedje del plante et l' broûlaedje di ses grins. Bråmint des måjhons d' cafè vont drovi pa ttavå l' impire, afeye non sins pont d' tracas, ca l' cafè esteut ddja veyou pa sacwants come contraire ås regues di l' Islam.

E l' Urope, les grins d' cafè arivnut d' l' Itåleye å 17e sieke so les bateas itålyins, ki fjhént afwaire avou l' ponant. Ene fåve vout k' on saetchot bôgyî d' grins d' cafè åreut stî leyî pa les sôdårds otomans ås adjets d' Constantinope après k' il ont yeu fini l' bataye di 1453, mins c' est des crakes. I s' sitrame co avå l' bote et rmonter l' continint, tot passant mon l' Påpe ki, aprume, inme ostant calindjî ç' novel aboere vinant d' djins ki n' sont nén crustins. Li cafè continowe a rmonter l' Urope alant sk' e l' Grande-Burtaegne, wou ç' ki les cåbarets cminçnut a l' vinde å mitan do 17e sieke.

Motlî

Loukîz a : Wikt:cafè#Ratourneures