Djan-Leu (roman)

Djan-Leu (Djan-Leup), c' est on roman sicolodjike da Lucyin Somme, eplaidî e 2006 dins l' coleccion Somme Denis di romans e walon.

I fwait 122 pådjes, avou ene rawete di ût pådjes di motlî.

Rascourti

C' est l' paskeye da Djan-Leu, on vî rolî, ki toûne les viyaedjes. Nén bea a vey, mins ki n' freut pont d' må a ene moxhe. Ça fwait k' dins l' payis d' Florene, po fé schoûter les efants, on lzî dit : soeyoz vayants, ôtmint Djan-Leu vos vénrè apicî.

Et c' est l' Djan-Leu lu-minme ki vos va vni conter li spoûle di si vicåreye, dispu l' sicole di Maredret, li cårire di Spontin, cwand il a ataké a ndaler so les voyes, disk' a Flipveye, li moude di s' matante d' Eptene, li pote a Dinant, pu ... dji n' vos di pus rén.

Plaeçmint dins l' tins et dins li spåce

Come dit cial ådzeu, li spoûle si passe dins l' payis la k' li scrijheu a skepyî : Sint-Åbwin, Florene, Ermeton, Flipveye.

Gn a pont d' ahavtaedje dins l' tins. Mins c' est pus rade des trevéns "classikes" des romans e walon (20inme sieke) ki ene sacwè ki s' passe å djoû d' ouy, come c' esteut l' cas po les ôtes romans da Lucyin Somme.

Li romantisse et l' filozofeye

Djan-Leu, c' est èn ome ki vike å mitan del nateure, et ki lyi cåze :

Dins on bwès, veyoz, tolmonde cåze avou tolmonde. Sins ddja drovi s' boke. Avou ses ouys, å pus sovint. A pårt kécfeye les moxhons ki sont tofer e ramadje. A pårt kécfeye on cier po fé d' ses rinkinkins. (p. 5)

I n' sereut nén lon di pinser come Rousseau : dins l' nateure, les djins sont bons; mins dins on viyaedje, gn a dpus d' xhinåds ki d' vayants.

Gn aveut pont di rnike. Gn aveut les bons et ls ôtes. Et co ! Ci n' esteut nén do mitan-mitan come on l' åreut kécfeye sondjî. Les bons, dj' els åreu yeu rashonné dins on saetchot d' fritches. Les ôtes, zels, i m' end åreut falou, des tchårs et des begnons po les î mete tertos eshonne et sayî d' les conter. (p. 115)

Po rovyî les laidès keures des djins, Djan-Leu, k' a todi on ptit calpin sor lu, sicrît des pinsêyes, des "idêyes po s' rimete d' assene", sapinse a s' soçon, li mwaisse di scole, ki lyi a dné l' apinse do ptit carnet.

Tuze aprume å bea sorire di l' efant ki t' a criyî bondjoû.

Padrî l' nûlêye, vaila, gn a on solea.

Årt do raconteu

Tranzicions ki spårgnèt des grandès esplikêyes.

Çou ki m' aléve sortot, dins l' bezogne, c' esteut d' passer l' djournêye avou nosse pa; divni ene miete parey ki lu. Sinti crexhe, dins l' fond d' mi-minme, l' ome ki tchôcrè bénrade, foû di s' coir, l' efant ki dji n' vleu pus esse.

Po dire li vraiy, ci ome la, dji l' a divnou tot d' on côp. (p. 33)

Documintåcion

Tot lijhant l' live, on aprind eto bråmint åk.

so sacwants coines del Walonreye, come Flipveye

Ene bele grande plaece, k' i gn a la å mitan. Les belès firès måjhones di pire si racoulotnut ene astok di l' ôte, tot ratindant kel solea les vegne restchåfer.

C' est ene veye k' a stî fwaite po-z î mete les sôdårds, et s' disfinde; ene foite plaece, k' i lomnut ça. C' est k' i gn aveut tofer des gueres, paret, di ç' tins la. Mi, çou ki m' a sortot sbaré, c' est les rowes ki s' rashonnnut sol grand-plaece, divant d' s' aler stinde di tos les costés, come po fé ene sitoele. Dji vou wadjî k' i gn a bén ene dijhinne. (p. 69).

so les pexhons

Les pexhons ki djouwnut dé l' astantche, les ass rimetou ? Li graevî ki s' pormoenne; li spinoke ki frote si tiesse dins les broûs, li tchabot ki s' va catchî padzo l' pire. Et l' maclote, Djan… (p. 90)

so les åbes

Li walon

Lucyin Somme continowe a rcweri des mots ene miete foû do namurwès:

dalaedje (carolo)
nûlêye (lidjwès)