Djan-Leu (roman)

(coviete)

Djan-Leu (Djan-Leup), c' est on roman sicolodjike da Lucyin Somme, eplaidî e 2006 dins l' coleccion Somme Denis di romans e walon.

I fwait 122 pådjes, avou ene rawete di ût pådjes di motlî.

Rascourti

C' est l' paskeye da Djan-Leu, on vî rolî, ki toûne les viyaedjes. Nén bea a vey, mins ki n' freut pont d' må a ene moxhe. Ça fwait k' dins l' payis d' Florene, po fé schoûter les efants, on lzî dit : soeyoz vayants, ôtmint Djan-Leu vos vénrè apicî.

Et c' est l' Djan-Leu lu-minme ki vos va vni conter li spoûle di si vicåreye, dispu l' sicole di Maredret, li cårire di Spontin, cwand il a ataké a ndaler so les voyes, disk' a Flipveye, li moude di s' matante d' Eptene, li pote a Dinant, pu ... dji n' vos di pus rén.

Plaeçmint dins l' tins et dins li spåce

Come dit cial ådzeu, li spoûle si passe dins l' payis la k' li scrijheu a skepyî : Sint-Åbwin, Florene, Ermeton, Flipveye.

Gn a pont d' ahavtaedje dins l' tins. Mins c' est pus rade des trevéns "classikes" des romans e walon (20inme sieke) ki ene sacwè ki s' passe å djoû d' ouy, come c' esteut l' cas po les ôtes romans da Lucyin Somme.

Li romantisse et l' filozofeye

Djan-Leu, c' est èn ome ki vike å mitan del nateure, et ki lyi cåze :

Dins on bwès, veyoz, tolmonde cåze avou tolmonde. Sins ddja drovi s' boke. Avou ses ouys, å pus sovint. A pårt kécfeye les moxhons ki sont tofer e ramadje. A pårt kécfeye on cier po fé d' ses rinkinkins. (p. 5)

I n' sereut nén lon di pinser come Rousseau : dins l' nateure, les djins sont bons; mins dins on viyaedje, gn a dpus d' xhinåds ki d' vayants.

Gn aveut pont di rnike. Gn aveut les bons et ls ôtes. Et co ! Ci n' esteut nén do mitan-mitan come on l' åreut kécfeye sondjî. Les bons, dj' els åreu yeu rashonné dins on saetchot d' fritches. Les ôtes, zels, i m' end åreut falou, des tchårs et des begnons po les î mete tertos eshonne et sayî d' les conter. (p. 115)

Po rovyî les laidès keures des djins, Djan-Leu, k' a todi on ptit calpin sor lu, sicrît des pinsêyes, des "idêyes po s' rimete d' assene", sapinse a s' soçon, li mwaisse di scole, ki lyi a dné l' apinse do ptit carnet.

Tuze aprume å bea sorire di l' efant ki t' a criyî bondjoû.

Padrî l' nûlêye, vaila, gn a on solea.

Årt do raconteu

• Tranzicions ki spårgnèt des grandès esplikêyes.

Çou ki m' aléve sortot, dins l' bezogne, c' esteut d' passer l' djournêye avou nosse pa; divni ene miete parey ki lu. Sinti crexhe, dins l' fond d' mi-minme, l' ome ki tchôcrè bénrade, foû di s' coir, l' efant ki dji n' vleu pus esse.

Po dire li vraiy, ci ome la, dji l' a divnou tot d' on côp. (p. 33)

Documintåcion

Tot lijhant l' live, on aprind eto bråmint åk.

• so sacwants coines del Walonreye, come Flipveye

Ene bele grande plaece, k' i gn a la å mitan. Les belès firès måjhones di pire si racoulotnut ene astok di l' ôte, tot ratindant kel solea les vegne restchåfer.

C' est ene veye k' a stî fwaite po-z î mete les sôdårds, et s' disfinde; ene foite plaece, k' i lomnut ça. C' est k' i gn aveut tofer des gueres, paret, di ç' tins la. Mi, çou ki m' a sortot sbaré, c' est les rowes ki s' rashonnnut sol grand-plaece, divant d' s' aler stinde di tos les costés, come po fé ene sitoele. Dji vou wadjî k' i gn a bén ene dijhinne. (p. 69).

• so les pexhons

Les pexhons ki djouwnut dé l' astantche, les ass rimetou ? Li graevî ki s' pormoenne; li spinoke ki frote si tiesse dins les broûs, li tchabot ki s' va catchî padzo l' pire. Et l' maclote, Djan… (p. 90)

• so les åbes

Li walon

Lucyin Somme continowe a rcweri des mots ene miete foû do namurwès:

• dalaedje (carolo)
• nûlêye (lidjwès)