Djeu d' kine
Li djeu d' kine ou l' kine ou l' loto, c' est on djeu d' måjhone k' on djowe a sacwants djouweus (deus a shijh).
Li loto d' lotreye a stî atuzlé so ç' djeu la.
Istwere
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li «vraiy» djeu d' kine shonne aveur vinou d' Espagne, å vir di s' no, et di sacwants viyès cwåtes sicrîte e-n espagnol ey e francès.
Cesses-ciale n' avént ki cénk limeros. Çou k' esplike bén li criyaedje «quinto» («cénkinme» = dj' a l' cénkinme limero) do djouweu k' aveut insi rimpli s' cwåte, et wangnî l' djeu, dabôrd. Li walon a scawé «quinto» (/'kin.tɔ/) po ndè fé kine (/kin/), sifwaitmint ki l' francès k' el sicrît «quine» (ki c' est eto li scrijhaedje e Feller namurwès).
Droet do djeu
[candjî | candjî l’ côde wiki]On dene a tchaeconk ene cwåte avou 15 limeros markés dsu, di 1 a 90, mins ki n' si shuvnut nén.
S' i gn a k' deus djouweus, il ont tchaeconk 3 cwåtes. S' end a troes, deus cwåtes. A 4 et 5, on va djouwer avou deus ou on moirt.
On poujhe des biblots dins on saetch ou dins ene casse, avou on limero di 1 a 90 so tchaeke.
Onk des djouweus saetche on biblot et dit l' chife sicrî dsu. Li ci (cene) k' a l' limero ki vént d' rexhe so ene di ses cwåtes li rcatche avou on boton.
Li prumî k' a rcatchî tos les chifes di s' cwåte ou ses cwåtes(s) creye "kine !" et c' est lu (leye) k' a wangnî.
No di sacwants limeros al kine
[candjî | candjî l’ côde wiki]Estô d' criyî l' limero, on dnéve ene alomåcion a sacwants nombes, sovint d' après li rshonnance del cogne di ç' nombe la avou ene sacwè. Des ôtes côps, c' est djusse on rimaedje (ki n' va nén todi e rfondou (trêze, Mareye-Tereze, nonante, li pus vî del bande). Avou 19, c' est des djeu d' mots (chife vint et l' vinte).
- 1 : li bidet
- 2 : li poye, li canård
- 3 : li bossou
- 4 : li berwete
- 7 : li piyotche
- 11 : deus djambes sins bodenes
- 13 : Mareye-Tereze (rime avou l' prononçaedje trêze)
- 19 : padzo l' vinte
- 20 : li botroûle
- 22 : les deus canårds
- 33 : les deus bossous
- 69 : toûne lu come ti vous
- 77 : les deus piyotches
- 80 : sol cwén
- 90 : nonante, li pus vî del binde (dul bande)
Dins les belès-letes e walon
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li djeu est discrît pa Maurice Georges dins «Li fi do schayteu»:
- El tins des shijhes, on djouweut al kine, sovint avou les parints. Onk des djouweûs tireut on biblot d' on saetchet et i criyeut el limero k' esteut marké dsus. Les cis k' avént ç' limero la so ene di leus cwåtes li marként avou on boton u ene pice d' on sou. El prumî k' aveut catché tos les chifes d' ene di ses cwåtes criyeut: «kine!», et il aveut wagnî.
Radaptaedje do djeu e walon
[candjî | candjî l’ côde wiki]
Loukîz a : «Waloto»
On djeu a pô près l' minme ki l' kine a stî diswalpé på Walon e scole d' après Tchålerwè. Les 6 cwåtes sont avou 8 tchambretes, tchaeke avou on dessén et li no ki va avou. Les biblots a poujhî, c' est des ptitès imådjetes avou les minmes desséns et les minmes sicrijhaedjes.