Letes di guere d' on piyote (roman)

Kriegslètes d'on piyote

Letes di guere d' on piyote (Kriegslètes d'on piyote), c' est on roman scrît pa Pierre Lazard ey eplaidî come limero a pårt des Cayés Walons e 2018.

Mwaissès piceures

Li live est foirdjî a môde di letes racontant les paskeyes et les tuzaedjes d’ on piyote di l' årmêye bedje, Telesfôre di mon l’ Pete a s' mame et s' mårene (grand-mere) dimorêyes, zeles, sol boird di Mouze. Et ki n’ lyi såront responde, cobén, veyanmint ki les sôdårds di catoize sont resserés todi pus scawêymint dins on boket d’ tere del Flande coûtchantrece.

Plaeçmint dins l' espåce et dins l' tins

Li roman shût istoricmint et djeyograficmint li prumire anêye del guere 14-18. I cmince li 8 di setimbe 1914 et finit li 15 di djulete 1915.

Tos les viyaedjes –et afeye des hamteas – di Flande ki nosse piyote, Telesfôre d' emon l' Pete, î passe sont scrîts avou l' ortografeye did la:

• Waasmunster et l' cotoû (do 8 di setimbe å 19 d' octôbe)
• Lampernisse (21 d'octôbe, pu l' 29 d' octôbe et l' 4 di nôvimbe)
• ene sawice dilé Dixmude (li 26 d' octôbe, pu co l' 15 di decimbe)
• Eggewaartskapelle (9 di nôvimbe)
• Steenkerke (12 di nôvimbe)
• Stuivekenkerke (15 i nôvimbe)
• Adinkerke (30 di nôvimbe et 4 pu 10 di decimbe, pu 10 di decimbe)
• Dode-man (6 pu 14 di decimbe)
• Vladslo (18 di decimbe)
• i n' sait ddja wice k' il est (22 et 26 di decimbe, 7 et 15 di djanvî)
• Oostduinkerke (30 di djanvî)
• Steenstraat (11 di måss, et pu 7 et 26 d' avri et co l' 7 di may, pu-z î rivni li 19 di may)
• Lombardzijde (10 di may)
• Duinhoek (li 8 di djun, pu co l' 15 di djulete)
• ene sadju so l' Aiwe d' Izer (li 20 di djun)

Corwaitaedje

Li live pout esse cråndimint metou come roman e walon, ça k’ i gn a la tos les ingredyints rekis dins ene ficcion.

Po cmincî, des batreyes avou do sonk ki stritche, et des tåvleas degnes d’ on fime di sbarance. Come cist Almand la k’ a l’ vizaedje tot mesbridjî et ki, aveulêymint, s’ avance do contråve costé aviè les lenes des Bedjes. U l’ captinne k’ a yeu ene bombe so s’ casse k’ on a dvou soyî po lyi rsaetchî del tiesse et ki boerlêye tofer come on dmey-doûs «Nach Berlin».

Avou ça k' i gn a ene istwere d’ amour e plin front d’ l’ Izer. Nosse Telesfôre va awè on côp d’ cote d’ ene sognante holandesse. Leye, resserêye el Flande amon ses grands-parints, el sogne li prumî côp k’ il est djosté. Houte di çoula, si cmandant, on nôbe namurwès (de Bassompierre) lyi dene des permissions po-z aler vey si mayon foûzeure dins l’ cinse di ses tayons. Telesfôre va minme raconter si prumire nute d’ amour a s’ mame eyet s’ nenene. C’ est vaici k’ on voet bén ki c’ est on roman, et nén on rcopiaedje d’ on djournå di sôdård di l’ Izer. Di ç’ tins la, on n’ åreut nén moti d’ ene sifwaite furdinne. Pår nén a ses prôpès djins.

Dinêyes eciclopedikes

Li discrijhaedje di l’ atake des Almands avou les stofants gåz est do livea d’ on cours d’ univ di tocsico.

On nd aprind ossu so les éndjins eployîs dins cisse guere la. Des pus brouxhires (on velo del kipagneye ciclisse ki peze 30 kilos, les bayonetes ki s’ dismantchèt cwand ele n’ ont nén bén stî assudjeteyes) ås pus modienes di ces trevéns la (les fizêyes ki fwaiynut lampe, les hinoes d’ menes (Minenwerfer) di l’ årtireye almande, les Viyatiks, areyoplanes di rkinoxhance).

Et pol cougnet, aprinde del sinonimeye e neyerlandès po dire «anweye», et li spårdaedje des sinonimes « aal » et « paling ».