Li Bai
Li Bai (e chinwès: 李白; pinyin: Lǐ Bái) (701-762) esteut on powete chinwès. On l' riwaite sovint come onk des pus grands. I dmeure a pô près 1100 bokets da sinne (ou k' on pinse ki c' est da sinne).
Il a stî cnoxhou e l' Urope a pårti di 1862, après kel Marquis D'Hervey de Saint-Denys a ratourné sacwants d' ses bokets e francès dins s' live Poésies de l'Époque des Thang.
Les scrijhaedjes da Li Bai tournèt bråmint åtoû del tuzance dawoyisse, del nateure, do vén, di l' amisté, evnd, avou beacôp des clapantès imådjes. Come il esteut ritche assez, il a passé on grand boket di s' vicaedje a voyaedjî ttavå l' Chine. S' apinse li fåve, il åreut morou neyî: on djoû k' il esteut sô, il a tcheyou foû d' ene naçale tot sayant do rabressî l' beaté dins l' aiwe.
Si vicåreye
[candjî | candjî l’ côde wiki]I s' pôreut kel Li Bai åye vinou å monde a Suyab, el mîtrinne Azeye (e Kirgistan d' enute). Mins nerén, si famile provneut do cour del Chine. E scole, il apurda les filozofeyes chinwesses, aprume li dawoyisse. Tot djonne, on l' riwaitive dedja come on spirou. Il åreut volou divni on fonccionaire po l' Estat, mins i n' voleut nén, a ç' moumint la, passer les egzamins. A 25 ans, il ataca a wåler ttavå l' Chine, a boere et a awè bon, tot l' contråve di çou k' on pinséve k' èn ome di bén dveut fé, di ces trevéns la, sorlon l' tuzance da Confucius.
I voyaedja tot l' long di l' aiwe di Yangtzé, i rescontra tot plin des djins et furla tot plin des cwårs. Adon, i rivna el mîtrinne Chine, wice k' i rescontra Xu Yushi, èn ancyin prumî minisse, et maryî s' feye. Li Bai ava cwate femes, k' estént sovint lon erî d' lu, veyanmint k' il esteut tofer so tchamp so voye.
E 730, i waita d' divni fonccionaire mins i fjha berwete.
Dins les anêyes 740, i berôla co bråmint, et hanter des moennes dawoyisses eyet des ôtes fijheus d' rimeas.
C' est di ç' tins la kel powete He Zhizhang åreut dit d' Li Bai k' il esteut "on Diè toumé djus do cir".
Aviè 742, on l' prezinta a l' impreur di ç' tins la, Xuanzong. S' apinse li fåve, l' impreur lu minme lî åreut fwait del sope! (I s' raconte minme kel sope åreut stî apontieye po dispierter l' Li Bai, on djoû k' il esteut moirt sô). Adon, i fout lomé a l' academeye Hanlin, ene assimblêye di scolés ki dvént consyî l' impreur. Ca bén k' il esteut sovint sô, Li Bai esteut mwints côps houkî adlé l' impreur po lî scrire des arimés d' amour. Seulmint, tolmonde ni veyeut nén voltî Li Bai: Gao Lishi esteut èn eunuke k' aveut beacôp del poûssance et ki tira s' plan po l' impreur ni pus voleur milouter Li Bai.
Adon, Li Bai end ala foû do palå eyet s' rimete a rôler, po tot l' restant di s' vicåreye.
I rescontra l' ôte clapant powete chinwès di ç' tins la, Du Fu, et divna camaeråde avou lu.
Tins do revintaedje do djenerå An Lushan , Li Bai si leya emacraler dins ene ôte binde ki s' bateut conte l' impreur (on n' sait nén foirt bén si Li Bai a stî foirci ou nén). Les revinteus estant batous, Li Bai si dva egziler a Yelang. Il esta pardoné on pô pus tård, adon k' il esteut co so voye. Adon, i fout lomé a on hôt posse, k' il aveut tant djeryî après, mins i dhota dvant d' aprinde li boune novele.
Si powezeye
[candjî | candjî l’ côde wiki]Sovint, les powinmes da Li Bai ont ene sacwè di fantastike, eyet tournèt åtoû des idêyes, des imådjes eyet des simboles do dawoyisse. Il eploye des clapantès imådjes eyet djåzer di si amour pol liberté, li nateure, l' amisté, li vén, evnd. Tanawete, i dvize eto des rujhes des minåbes.
I s' raconte ki Li Bai sicrijheut ses powinmes sol côp, sins nol efoirt eyet sins s' coridjî.
Li fôme k' il eploye li pus sovint est li jueju (cwate vers di cénk ou set caracteres).
On rimea da Li Bai
[candjî | candjî l’ côde wiki]Cwate vers di cénk pîs. Les vers 1, 2 eyet 4 rimèt ("guāng", "shuāng", "xiāng"). Come d' acostumance dins les rimeas chinwès di ç' tins la, les viebes sont-st eployîs sins prono (les "dji" eyet les "mi" do ratournaedje sont radjoutés). Tchaeke sillabe e-st on mot, eyet les tons des mots sont-st arindjîs sorlon les riles k' i faleut shure di ces trevéns la.
静夜思
床 前 明 月 光，
疑 是 地 上 霜。
举 头 望 明 月，
低 头 思 故 乡。
Pinsêye del påjhire nute
Padvant m' lét, gn a l' beaté ki rglatixh,
On direut vey del relêye al tere.
Dji live mi tiesse, et loukî l' beaté ki lût,
Dji baxhe mi tiesse, et sondjî a m' vî viyaedje.
Hårdêye difoûtrinne
[candjî | candjî l’ côde wiki]Marquis D'Hervey de Saint-Denys: Poésies de l'Époque des Thang. (ratournaedje e francès di bokets di scrijheus des trevéns des Tang)