Gorea-coloûte
Li gorea-coloûte[1] u gorea-colowe, u coloûte å colé[2], c' est ene sôre di coloûte k' on trouve e l' Almagne et divins ene grande pårtêye di l' Urope, pus lon å Levant.
Sincieus no d' l' indje : Natrix natrix
Sôre vijhene
[candjî | candjî l’ côde wiki]Dispoy 2017, on mete di l' adire inte li coloûte å colé ey ene ôte sôre, ene miete diferinne, mins k' a l' minme dessén sol tiesse, ki rshonne a on gorea di tchvå, lomêye coloûte swisse (Natrix helvetica). C' est cisse-lale k' i gn a e l' Waloneye.
Spårdaedje
[candjî | candjî l’ côde wiki]On l' ritrouve ossu e l' Mîtrinne Urope, e l' Urope levantrece ey å Mîtrin Levant.
Vicaedje
[candjî | candjî l’ côde wiki]Les gorea-coloûtes cachnut après des plaeces bén metowes å slo, et nén long d' ene aiwe (rixhea, basse, astantche).
C' est la k' elle ès nourixhèt di rinnes u d' leus maclotes, di crapåds, di rognes d' aiwe et di ptits pexhons.
Ele polèt ossu tchessî des ptitès biesses ås tetes come les mizretes u les rates (moulots).
Cwand elle ont magnî ene proye, ele li didjerèt on moes å long.
Ele sont feles po ramper evoye et disparexhe. Avou ça k' ele naivièt bén et radmint.
Ele polèt viker 25 a 28 ans.
-
k' a-st apicî on pexhon
-
avalant on crapåd
-
ki magne ene cwarpece d' aiwe
-
naiviant
-
rexhant d' l' aiwe
Mopliyaedje
[candjî | candjî l’ côde wiki]Elle iviernèt a pårti del mitan do moes d' octôbe et vni foû d' leu fordoirmaedje e moes d' avri.
Les måyes et les frumeles s' adjermalnut e moes d' avri å moes d' djun. Les biesses si rashonnèt måyes et frumeles, mins gn a dipus d' måyes ki d' frumeles. Les måyes ni s' kitchinèt nén inte di zels, mins c' est les pus gros ki parvinèt a s' acopler. I dmeurnut acawés sacwants eures.
Li frumele plinne (dj' ô bén, ki ses oûs ont stî esmincîs) ni magne pus ostant (elle apice ene proye tos les 45 djoûs; divant, c' esteut tos les 30 djoûs). Deus a céncwante oûs vont crexhe dins s' coir disca ene taeye di 20 a 40 milimetes. Ele les pond al fén do moes d' djun, u sol kimince do moes d' djulete, purade dins des pourixhantès plantes, come dins les ansinîs d' plante, la k' i fwait tchôd et crou. S' ele ni trouve nole plaece insi, ele sait aler ponre dins des terêyes di biesses ås tetes u dzo les pires u les moitès coxhes.
Les colevrots u colourdeas[3] discloynut emey li moes d' awousse. I sont 15 a 20 cintimetes longs. I rshonnèt pår ås adules, et s' saveur nouri tot seus.
La colevrots divnèt adules et s' sawè mopliyî a troes ans po les måyes (i sont adon 40 a 50 cm longs) et viè cénk ans po les frumeles (d' a pô près 60 cm).[4]
Vicansté
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Loukîz a : Coloûte swisse#Vicansté
Dins l' toponimeye do walon
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Loukîz a : Coloûte swisse#Dins l' toponimeye do walon
Sourdants
[candjî | candjî l’ côde wiki]- ↑ noûmot atåvlé cial so Wikipedia e 2024 sol tcherpinte di «gorea-moxhon»
- ↑ po tos les prononçaedjes e walon do mot «coloûte», loukîz al notule ALW 8 95.
- ↑ Li mot est dné ossu å dzi, k' a-st a pô près l' minme grandeur.
- ↑ (fr) Sol Wikipedia e francès