Prono sudjet
On prono sudjet, c' est on prono ki djowe li role di sudjet dins ene fråze ou ene fråzlete. Ça pout esse on prono d' djin, la k' i gn a bråmint a dire, ou on nén definixhant prono.
Kidujhance divant voyale
[candjî | candjî l’ côde wiki]E walon, li prono d' djin sudjet si spotche divant ene voyale, ey eto sovint, divant ene cossoune, s' i gn a on mot padvant ki cmince pa ene voyale.
Po les pronos do et des rwaitant(s) (3inmès djins do singulî et do pluriyal), li candjmint est diferin : on radjoute "L" divant ene voyale.
- i vént; ele cåze <> il est biesse; elle a fwin.
- i vnèt; ele cåznut <> il estént-st evoye; elle avét soe.
Kidujhance sorlon l' plaeçaedje eneviè l' viebe
[candjî | candjî l’ côde wiki]E walon, li prono sudjet del prumire eyet del deujhinme djin do singulî, i n' ont nén l' minme voyale divant et dirî l' viebe.
Djivêye des pronos d' djin sudjets do walon
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Loukîz a : Modele:Pronos d’ djins walons
Disparexhaedje do prono d' djin sudjet
[candjî | candjî l’ côde wiki]tu
[candjî | candjî l’ côde wiki]Pol « tu » (prono metou padrî del 2e djin camaerådrece), li disparexhaedje est oblidjî dirî voyale, et çoula, pattavå l’ Waloneye. Li codjowa s' atcheve pal cawete -ss
- N' ass nén toumé flåwe do vey li sonk ?
- Ass co des çanses ?
- N’ ess nén malåde ? T’ es blanc come ene makêye
Mins l' prono « tu » dimeure s’ i gn a ene cossoune (ki s’ prononce) å coron do codjowa :
- Pinses tu vni ås 3 côps 20 ?
vos
[candjî | candjî l’ côde wiki]Po « vos » (prono del 2e djin « ordinaire » ou vovweymint), li disparexhaedje n' est nén oblidjî.
So Nameur, Tchålerwè et l’ Basse Årdene, les troes cwårts do tins, li prono sudjet « vos » metou padrî disparexhe dins ene fråze di dmande. Avoz ddja stî al cimintire ?
- Estoz malåde, vos tronnez les balzins ?
So Lidje, li Hesbaye et l’ Hôte Årdene, li fôme « ordinaire » (fôme poleye do francès, vovweymint) s’ eploye avou on prono padrî.
- Avoz vs dedja stî so l’ aite ?
- Estoz vs malåde ou avoz vs li må Sint-Tibåd ?
i & ele
[candjî | candjî l’ côde wiki]Po « i » & « ele » (pronos del 3e djin), li disparexhaedje n' est nén oblidjî. Vola sacwants cas k' on n' les voet pus :
Totavå, li prono « i » pout disparexhe avou les viebes « falu », « valu », « parete ».
- Våt mî di s’ betchî ki di s’ capougnî
- Fårè s’ lever pus matén li samwinne ki vént, si vos alez bouter po on patron. Fåt-st aredjî !
- Paret ki s’ feye est po s’ maryî.
Totavå, li prono « i » pout disparexhe ezès fråzes ki cmincèt avou end, gn a, el ou elzès:
- Gn a d’ l' adire = i gn a d’ l' adire
- Di l' aiwe, end a pupont = gn a pupont = end a pus = gn a puch
- El fåt fé sins tårdjî
So Lidje, les pronos « i » et « ele » polèt disparexhe après les aloyreces « ki » eyet « cwand » : I fåt k' ovrexhe li dimegne tot parey
- Cwand fout-st arivé, i s' ashida[1]
nos
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li prono sudjet «nos» si rsaetche foirt coranmint e Payis d' El Lovire
- Divins l’ limero onk del Rantoele, dji scrijheu ki, po schaper l’ walon, i fåreut k’ on paye des djins po bouter dins ç’ sinse la, come i nd a ki sont garaedjisses, mwaisses d’ escole ou co… politicyins ! Vint-cénk ans après, astans todi l’ betch retaessé dins l’ berdouye.[2]
dji
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li prono «dji» si rsaetche pus rålmint:
- Lucyin ? Oyi, kinoxhe bén ![3]
Hårdêyes difoûtrinnes
[candjî | candjî l’ côde wiki]Dins l' pitite croejhete Hendschel
(fr) Dins l' grosse croejhete Hendschel
Sourdants
[candjî | candjî l’ côde wiki]- ↑ Scoles di walon d' Bive, 11 d' octôbe 2011
- ↑ Dominique Heymans, Li Rantoele l° 100, ivier 2021-2022, p. 3.
- ↑ Etindou pa Uzeu:Lucyin diviè 1985.