Sillabe
Ene sillabe (on dit eto : on pî) c' est l' son do cåzaedje k' on prodût d' on seu shofla.
Bokets del sillabe
[candjî | candjî l’ côde wiki]Les linwincieus discôpèt l' sillabe e troes bokets:
- l' atake
- li nawea (k' est tofer ene voyale)
- li cawe
Les deus dierins eshonne fijhant l' rime, la ki c' est zels ki fjhèt l' arimaedje el powezeye.
Li fonolodjeye di tchaeke lingaedje impôze des contrintes åzès sillabes possibes, dedja pa l' nombe di sons possibes po ç' lingaedje la, mins eto dins çou k' on lome les contrintes sillabikes: on n' pout nén adjinçner les diferins sons come on vout, i gn a des rîles ki djhèt çou k' est possibe et çou ki n' l' est nén.
Sillabe e walon
[candjî | candjî l’ côde wiki]E walon on kinoxhe bén li rîle des troes cossounes, et les viebes erîlêymint disrîlés; c' est des consecwinces del contrinte sillabike do walon.
Po bén defini l' sillabe e walon, i fåt saveur ki les diferins sons polèt esse:
- des voyales (V)
- des cossounes (C)
- des dmey-cossounes (D, eg: y, w)
- des likides (L, eg: l, r)
Et la, i fåt fé atincion k' e walon (come dins bråmint ds ôtes lingaedjes) on n' sicreye nén l' diferince inte li "L" k' est ene cossoune et l' ci k' est ene likide, parey po les deus sôres di "R"; mins c' est bén des sons bråmint diferins, ki rotèt dierinnmint po çou k' est di leu plaece dins l' sillabe (des lingaedjes k' i gn a ont des senes diferins po ces sons)
Vochal totes les combinåjhons possibes pol sillabe e walon sont dnêyes pal formule shuvante: (C(D,L))V(C,D) ki s' pout diswalper dins totes les possibilités chal pa dzo (l' atake ou l' cawe polèt esse vudes, on mete x pol mostrer):
- x-V-x (eg: a, å, i,...)
- x-V-C (eg: al, el, åk)
- x-V-D (eg: aiwe [êw], ey)
- C-V-x (eg: ca, li, mi)
- CD-V-x (eg: diu, lyi, cwand [kwã])
- CL-V-x (eg: près [pʀè], blanc [błã])
- CD-V-D (dji n' trouve nén d' egzimpes, såf dins Paragway, mins c' est nén vormint on mot walon; motoit ki cisse troke la n' egzistêye nén e walon?)
- CL-V-D (eg: trawe [traw], blawe [błâw])
- C-V-C (eg: minme [mĩm], totes [tot]
- CD-V-C (eg: cwantes [kwãt], cwite [kwit])
- CL-V-C (eg: troke [trok], blague [błâk])
- D-V-x (eg: want [wã], yô)
- D-V-C (eg: yebe [yèp], wache [waʃ])
- D-V-D (eg: veyowe [vè-yow])
li diferince inte les dmey-voyales (w, y) eyet les likides (r, l) c' est ki les dmey-voyales si polèt trover å cmince ou al fén d' ene sillabe, ou inte ene cossoune et ene voyale; mins les likides ni s' polèt trover k' inte ene cossoune ey ene voyale seulmint.
On voet bén l' diferince inte on "R" cossoune et on "R" likide dins on mot come "portrait" (PoR-Trê), li prumî "r", c' est ene cossoune, li cawe del prumire sillabe; dismetant ki l' deujhinme "r" est ene likide, ki avou l' "t" fwait l' atake del deujhinme sillabe.
Li mot "portrait" a-st ene formule di sillabe di CVC-CLV, çou k' est bén deus sillabes possibes e walon.
On voet bén eto ki l' rîle des troes cossounes c' est djusse ki, cwand on mete deus sillabes e walon pa drî ene l' ôte, i n' pout måy aveur troes cossounes (C) ki s' shuvèt; c' est tot simplumint nén possibe dins l' fonolodjeye do walon.
On voet ossu ki l' betchfessî oi, la k' il a ddja on son W å dvins, ni pout aveur pa dvant rén d' ôte k' ene seul cossoune dins ene sillabe. Avou l' betchfessî oe i gn a ene sacwè di rshonnant, mins ki n' si mete nén dins li scrijhaedje: dins on mot come "troes", metans, on-z a dins l' levant walon ene sillabe CLV (treû), mins la wice ki oe = wè, on-z åreut "trwè" CLDV, çou ki n' est nén possibe; et come d' efet, dins l' prononçaedje di ç' mot la li "r" est rmagnî et c' est "twè" CDV k' est prononcî, et insi respecter l' fonolodjeye del sillabe e walon.