Sipotchåve voyale
Ene sipotchåve voyale, c' est ene voyale ki si rsaetche dins sacwants shuvions, copurade s' i gn a ene ôte sifwaite voyale dins l' cotoû.
Metans : vos + li + riprindoz => vos l' riprindoz u : vos li rprindoz
Istwere des spotchåvès voyales e walon
[candjî | candjî l’ côde wiki]Sorlon Louwis Rmåke, ele divént ddja egzister e l' deujhinme mitan do 12inme sieke, a cåze di vîs scrijhas come:
- «Givofoses» (Tchivåfosse) ki n' pout marker ni l' etimolodjeye latene «cabalus», ni ene nén spotchåve voyale, poy ki l' cogne d' asteure, c' est «a dj'vôfosse».
- «Gyneffe» (1189) si riscrît «Geneffe» e 1213; e 20inme sieke, on prononce «a gn.gnèfe».[1]
Notåcion dins les motîs
[candjî | candjî l’ côde wiki]Dins mo des motîs walons, les spotchåvès voyales si metnut inte åtchetes.
- r(i)prinde
- d(i)mander
- t(i)ni
Po les mots avou on spotchaedje possibe å prumî u å deujhinme pî, des motîs k' i gn a (S17) les screynut avou deus côps des åtchetes:
- r(i)t(i)ni, ki sait rexhe come rit’ni u r’tini
- r(i)v(i)ni, , ki sait rexhe come riv’ni u r’vini
Des ptits motîs k' i gn a ni notnut nén les spotchåvès voyales, po spårgnî dle plaece (R13).
Portant, sacwants motîs (E170, S117, C8) sicriynut les deus cognes. C' est eto l' cas des motîs so les fis e rfondou.
Sôres di spotchåvès voyales
[candjî | candjî l’ côde wiki]E rfondou walon eyet so ene grande pårteye do Walon do Mitan et do Levant, li spotchåve voyale, c' est "i".
- dji / dj'; li / l'; ridjouwer / rdjouwer; dischinde / dschinde; finiesse / fniesse
So cåzu tote l' Årdene, eyet a Vervî et Måmdey, c' est U
- dju / dj'; lu / l'; rudjouwer / r'djouwer; duhinde, duchinde / d'hinde, d'chinde
Å foirt Levant di l' Årdene (Waime, Bietris), eyet dins l' Roman Payis, c' est l' son e (/ə/), noté "eu" (sistinme Feller), ë (Roman Payis, Soverdias), e̊ (Roman Payis, Gaziaux), ou e (S25, Gourdin).
- djë / dj'; lë / l'; rëdjouwer / r'djouwer; dëchinde / d'chinde
Tot å Levant do payis d' Måmdey (Ôvîfa, sol Hôte Sure), et dins payis d' Wegniye, c' est "è"
- djè / dj'; lè / l'; rèdjouwer / r'djouwer; dèxhunde, dèchinde / d'hyinde, d'chinde
Li spårdaedje des spotchåvès voyales dins les accints do walon est enimådjeye dins l' mape ALW 1-54 (årtike li / el).
Ôtes sifwaitès voyales
[candjî | candjî l’ côde wiki]Ene sôre a pårt di spotchåve voyale, c' est li dvanceye voyale.
Ene ôte sôre, c' est li ristitcheye voyale.
Portant, ces troes sôres di spotchåvès voyales la rotèt di l' minme façon dins l' dijhaedje del fråze.
Spotchaedje et beloyance
[candjî | candjî l’ côde wiki]Po sacwants shuvions, li spotchaedje va disconte les rîles del beloyance. Metans come dins «motlî d' l' inglès», on a on prononçaedje /tliː.dlɛ̃/ nén foirt bén-djhant.
Li spotchaedje dipind eto del felesse do cåzaedje u do lijhaedje, et did wice k' on s' ahote ene miete. Divins «motlî d' l' inglès», po «cåzer droet», on pôreut dire «motlî · di l' inglès» (avou on ptit rasta après «motlî»). Ça fwait: li spotchaedje dipind di cmint k' ene djin, dins on metou djåzé messaedje, arindje ses trokes fonetikes.
Hårdêyes difoûtrinnes
[candjî | candjî l’ côde wiki]Mape et notule ALW I 54 mostrant les sôres di spotchåvès voyales