Tchantchès

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Tchantchès », loukîz cial.

Tchantchès (ki si scrijheut Chanchès u Chanchet disk' å cminçmint do 20inme sieke), Prince di Djudla Mouze, c' est ene popinete di bwès, ki rprezinte li Lidjwès.

Etimolodjeye

Li mot "Tchantchès" vénreut do limbordjwès Tjan'tjë (pitit Djhan, flamind Janneke). C' esteut li ptit no passe-partot ki les ovrîs limbordjwès houként les Lidjwès avou, come on Walon åreut yeu dit "Batisse".

Li mot a stî rcomprins come Tchantchès, pu, tot s' brouyant, rimetou å ptit no "Françwès", l' essegne des Namurwès (les Chwès).

Biyografeye

Tchantchès åreut vnou å monde inte deus pavés, e coulot d' Djus-d'la Mouze li 25 d' awousse 760. Mins, po Djhan Bosly, ci sereut li 15 d' awousse di l' an set cint septante.

Caractere

L' ome est binamé, coraedjeus, todi presse a boere on plat-cou, mins k' a l' tiesse toprès des tchveas, et cwand i s' måvele, ki dene des côps d' tiesse epweznêye (on soucaedje dins l' vinte di l' ôte).

Vocial kimint k' i s' prezinte lu-minme dins l' pîce di teyåte do minme no da Théo Beauduin et Michel Duchatto (1931):

Djhan-Françwès, dit Tchantchès, k' a spité d' on n' sait wice

Et cwand i fourit fwait, Diè a spiyî l' matrice,

Come s' on avaxhe volou, po rprezinter l' Lidjwès

Amon les pus virlixhs, k' i n avaxhe k' on Tchantchès.

Måle djaive po les grigneus, mins franc cour po les ôtes.

Ene sôre di rôbaleu; di pus, ene drole d' apôte

Ki n' si sait abaxhî la k' les ôtes si stårèt

Et soucant d' ene plinne pîce si Djannesse fwait l' polet.

Efant d' Lidje pol pus seur, ca leus deus åmes eshonne

Ont les minmès hinêyes, li minme sonk e leus voennes.

(...)

Tchantchès ki wåde so s' tiesse e s' prumî fi d' årdjint

— Heyance des ratayons — di Lidje tos les tourmints,

Li sovni do passé, des coixhantès anêyes

La ki l' peupê djemixheut po dislaxhî s' pinsêye;

Tchantchès, l' efant pierdou, mins tofer aconté,

Puski s' pere, c' est li Dvwer, et s' mame, li Liberté.^[1]

Persounaedjes assoçnés

Dins l' teyåte ås popinetes di Lidje, il est todi acoplé a Tchårlumagne et a Roland, sins rovyî si feme, Nanesse.

Ôtes uzaedjes

Tchantchès et Nanesse ont eto siervou d' adjeyants pol veye di Lidje.

Dins les belès-letes e walon

Sovint cité dins les scrijhaedjes d' après Lidje. Inte di zels, les bindes d' imådjes la ki c' est sovint l' dessinaedje da François Walthéry k' est siervou.