Bovrins

Rodjès biesses

åmayes (djinixhes)

gayet coûtchî e l' waide

Les bovrins, dins l' vî walon, les rodjès biesses, c' est ene sôre di roemiants aclevés po l' laecea et l' tchå.

Sincieus no d' l' indje : Bos taurus

• 
  Blanc vea å mitan d' brunès vatches
• 
  Vatches ås tchamps (Andalouzeye)
• 
  Vatches laeçreces (Ostines)

Dizo-indjes

Les bovrins sont pårtis inte les torins (Bos taurus taurus) et les zebus (Bos taurus indicus).

Motlî

Dins l' lingaedje corant, les rodjès biesses ont diferins nos, sorlon leu-z ådje eyet leu seke :

• "vatche" po les frumeles k' ont ddja velé
• "torea" u "gayet" po les måyes ki plèt siervi
• "boû" po les amedés måyes
• "åmaye" u "djinixhe" po les frumeles ki vont divni des vatches (d' èn an d' ådje disk' å prumî velaedje)
• "åmea" po les måyes del minme ådje
• vea po les djonnes do skepiaedje disk' a èn an; å skepiaedje, on mete di l' adire inte on vea-torea et on vea-djnixhe (/vjaɲ.niç/).

Li criyaedje des vatches si lome «boerlaedje».

vatches ki boerlèt pask' on vént d' elzî prinde leu vea

Po cåzer des bovrins dins l' lingaedje corant, on dit eto "les biesses" u li "bisteu".

Les bovrins sont-st aclevés dins des ståves.

Li plaece la k' des gros menirs (rwè, princes, signeurs) aclevént bråmint des bovrins si loméve ene bovreye u ene vatchreye.

L' aclevaedje des bovrins a leyî des nos d' plaeces el Walonreye.

Mopliyaedje

Cwand ele fwait s' djonne, li vatche vele.

Cwand ele ritchesse, on dit k' ele «va å gayet».

Ele pout esse potchêye (sôteye) pa on gayet, u bén esmincêye.

S' ele ni «rbodje» pus, on dit k' elle est plinne. Ele va nouv moes.

Li dierin moes, on dit k' elle est «avanceye plinne». Adon ele asmete; c' est ene «asmetante». On ratind l' ele «casse» po waitî a leye djoû et nute, po cwand ele rivelrè.

Velaedje

Loukîz a : «Velaedje»

Maladeyes

Loukîz a : Maladeyes des rodjès biesses

Raeces

Loukîz a : Djivêye des raeces di bovrins

Hårdêye difoûtrinne

• Tecses e walon sol bisteu (so l' Aberteke)