Zénobe Gramme
Zénobe Théophile Gramme, a vnou å monde li 4 d' avri 1826 a Djhé, et mori li 20 di djanvî 1901 a Bois-Colombes (France). Il est cnoxhou po-z esse l' edvinteu del dinamo, çou k' a permetou d' eployî industriyelmint l' electricité.
Zénobe èn finixha nén ses scoles, eyet cmincî a-z ovrer a Hanut foirt djonne.
Cwand si pere, k' esteut eployî ås contribucions, ebaga-st a Lidje, i shuva l' famile, shuve des cours di mnujhî, et s' dimore-t i a Lidje disk' a 1855.
E 1856 i bague a Paris ey esse egadjî pa Ruhmkorff, fijheu d' instrumints syintifikes eyet d' éndjins magneto-electrikes.
E 1867 Zénobe fwait rashir si prumî brevet po des ramidraedjes d' éndjins a corant alternatif.
E 1869 il edvinte li dinamo Gramme, ki permete di produre des corants electrikes di voltaedje bén pus foirt ki dvant. E 1870 i fwait rashir on brevet po cisse dinamo la, ey e 1871 i s' mete avou l' indjenieu francès Hippolyte Fontaine po fonder li Societé d' Machines Magneto-electrikes Gramme et insi poleur produre et vinde les indjins fijheus d' corant, capåves di cvierser l' ovraedje mecanike en enerdjeye electrike.
E 1873 i mostere k' on pout eployî l' éndjin å rvier, po produre do mouvmint a pårti d' electricité. Li tecnolodjeye eyet l' industreye seront ttafwaitmint discandjeyes pa cisse dischoviete. Li wapeur come sourdant d' enerdjeye va esse di pus a pus leyî sol costé et s' prindra-t on purade l' enerdjeye electrike. Et li monde candja pår.
E 1905 li veye di Lidje lyi fjha-st on momumint, ki s' trouve inte les ponts di Fetine (so l' Aiwe-d'-Oûte) et di Fragnêye (so Mouze); li momumint a troes posteures ene so on grand pî-d'-sok, di bronze, avou Gramme tinant ene dinamo et rçuvant les lôrîs del glwere (riprezintêye pa ene djonne feme), et di tchaeke costé, ene posteure di pire, avou Zénobe djonne, situdiant eyet ovrant come munujhî.
Difoûtrinne hårdêye
[candjî | candjî l’ côde wiki]Bråmint di racsegnes et des imådjes so: https://web.archive.org/web/20050306094542/http://chem.ch.huji.ac.il/~eugeniik/history/gramme.html