Zemtek
Li Zemtek (ki l' vraiy no, prononçåve a l' almande, c' est « Semtex »), c’ est èn esplôzant edvinté et prodût el Tchecoslovakeye dispu l’ difén des anêyes 1960. C’ est on plastike foirt pouxhant, et k’ edeure li tcholeur et l’ crouweur.
Après l’ disrashonnaedje del Tchecoslovakeye, e 1988, il a continouwé a esse fabriké el Tchekeye.
Edvincion, lomaedje et prumire produccion
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li prumî boket do s’ no vént di Semtín, on forbot di Pardubice, el Bowinme. C’est rola k’ on tchimisse lomé Stanislav Brebera edvinta l’ prodût e 1966.
Li prodût fourit epoirté eviè totes sôres di payis, come li Libeye ou l’ Vietnam.
Produccion d’ asteure
[candjî | candjî l’ côde wiki]E 2001, on baxha l’ produjhaedje, ca on aveurixha ki sacwants mouvmints terorisses end avént eployî. L’ Estat tcheke kiminça a controler li fabricåcion, et l’ rastini a 10 tones l’ an, djusse po les mezåjhes do payis, copurade li dismolixhaedje des vîs bastimints.
Dispu 1990, on radjoute do 3,4-dinitrohexane a l’ esplôzif. C’ est on prodût tchimike ki si svinte et ses wapeurs polèt esse ricnoxhowes pa des apareys.
Rilomés eployaedjes pås terorisses
[candjî | candjî l’ côde wiki]Dins l’ distrujhaedje d' avion a Lokerbî, gn åreut yeu dandjî ki di 312 grames di Zemtek po råyî l’ fuzlaedje do Boying 747 k’ a potchî e l’ air.
Dins les belès letes e walon
[candjî | candjî l’ côde wiki]Dins les belès letes e walon, on djåze do Zemtek dins ene novele da Lucyin Mahin del rîlêye "Tchicago-el-Walonreye" (lijhåve so les fis).