Son yod

Mots walons (u fråzletes) avou l' mouyeye (e noere coleur)

 Diner on definixha fonetike et nén ortografike !

Li son yod u mouyeye, c' est on son k' on pout ôre inte deus voyales (liyon), après ene cossoune (spepieus), u al fén do mot (vey).

Pus rålmint, il egzistêye eto al tiesse di sacwants mots : yebe, Yåle.

Etimolodjeye

Li yod do walon provént sovint di des cossounes latenes palåtreces C, G, Ks. Ces-ciales soeye-ti: divnèt cråndimint Y, soeye-t i dimornut la, et sont shuvowes d' on Y.

Scrijhaedje del mouyeye e alon

avou l' lete Y

E walon, li son yod si scrît å pus sovint avou l' lete Y. C' est todi l' cas cwand il est inte deus voyales:

soyî, coyon, poye, eyet, a des pareyès ådjes

C' est ossu l' cas cwand il est å coron do mot, come lete…

parey, åjhey, vraiy

… ou come son (gn a des ôtes letes padrî, mins c' est des halcrossès letes ou des letes croejhetreces.

botaye, invaneye, Montniye, ene målåjheye sicole; des vraiys Walons;

On eployrè eto on Y dirî ene cossoune et divant on I:

crawyî; i spepyive ses coridjaedjes

Al fén, on eploye Y a l' atake d' on mot, mins end a waire di sfwaits:

yebe, Yåle.

avou l' lete I

Dirî ene cossoune, et dvant ene voyale ki n' est nén I, li mouyeye si scrît avou l' lete I.

spepieus, crawieus, netiaedje, radio, siervi.

dins l' betchfessî ea

Dins l' prononçaedje zero-cnoxheu, eyet li prononçaedje classike des payis d' Nameur et d' Tchålerwè, li betchfessî ea si prononçrè avou ene mouyeye (/ja/)

vea, pea, tchapea

solea, moncea, tchestea

sicrijhaedjes a pårt

Li son yod, c' est eto li mwaisse prononçaedje des råles shuvions :

• hy (ecrahyî) et hi (hierdî)
• h + cossoune (abohner)

son yod nén veyåve

• Prononçaedje po ristoper des ahikets.

si efant (si-y-èfant), il a peu di esse frexh (di-y-esse)

• Prononçaedje di prumioûles H a môde di Nameur et d' Tchålerwè.

ahessî, crahea

Istwere di l' ortografeye do son yod e walon

Atåvla da Simonon di des novelès letes po scrire li walon

C' est C. Simonon li prumî k' a bén veyou k' i faleut ene åjheye manire di scrire li son yod e walon, ca c' est on son foirt tipike do lingaedje. Il atåvele ene novele lete po li scrire. Tipograficmint, il eploye deus letes metowes cou å dzeur (on impriméve avou des letes di plonk metowes sor on blokea, di ç' tins la): "Y" pol grande lete, eyet "r" pol pitite.

Forir nel shût nén, et eploye li I dobe pont (ï).

C' est J. Feller k' atåvele li prumî l' eployaedje do Y, et rioister tos les ôtès uzaedjes di cisse lete la (po noter on long I, metans. Cist atåvla la do sistinme Feller pasrè come ene lete al boesse emey les scrijheus e walon.

Les rfondeus ont rprind l' sistinme Feller po cåzu tos les notaedjes do son yod. Mins s' n' ont i nén wårdé li lete Y po noter li H prumioûle, ni si uzaedje come lete di bele oyance.