Cawetes -nut et -èt

Li cawete di codjowaedje -nut eyet li cawete di codjowaedje -èt, c' est les deus cawetes di codjowaedje des rwaitants di l' indicatif prezintrece e rfondou walon.^[1]

Spårdaedje

Li cawete -èt si rescontere e walon do Levant ey e l' Basse Årdene, dizo disfondowes -èt, -ant, -at.

i valèt mî k' ça ! (rifondou, Lidje, Måtche-el-Fåmene, Transene, Virwinvå)^[2]

i valant mî k' ça (Sint-Houbert, Bastogne)^[3]

i valat mî k' ça (Bive)

On î pout rataetchî li cogne -ont, ki shonne ene viye fôme, et ki dmaneut siervowe a Nivele, Bietris, Felene et l' bote di Djivet e 20inme sieke.

i valont mî k' ça (Bietris)

i valont meyeu k' ça (Nivele)

Li cawete -nut s' eploye e walon do Mitan ey e walon do Coûtchant, dizo disfondowes -nut, -nët eyet -nèt.

i valnut mia k' ça (rifondou, Nameur, Dinant)

i valnët mieu k' ça (Tchålerwè, Flipveye)

i valnèt mieu k' ça (Roman Payis, Courcele)

Viebes foû-rîles

Gn a waire di viebes foû-rîle. N a djusse:

awè / aveur : il ont
esse / sey : i sont
aler: i vont + il alèt (il alant); li cogne namurwesse manke.

Pol viebe «fé», les cognes pår walones ont les cawetes erîlêyes -èt u -nut: i fjhèt / ele fijhèt (i, ele fèt^[4], i f’jèt, i f’jant, i f’jat); i fwaiynut (i faîyenut, i fêy'nèt, i féynët). Li cogne i font shonne esse on rfrancijhaedje.

Istwere des cawetes di codjowaedje des rwaitants di l' indicatif prezintrece.

Istwere del cawete -nut

Elle egzistêye dedja dins l' prumire mitan do 13inme sieke dins li scrîta :

giesene (i djîznut); descendenent (i dischindnut) (1235).
quitenent (i cwitnut) (1257).
ilh painent cens a saingnour (i paynut l' cinse å signeur) (1292); paienent (1305).
diene (i dijhnut, i dîynët) (diviè 1290).
passenent (i pasnut (1305).

Istwere del cawete -èt

On nel ritrouve waire sicrîte, ca, å pus sovint, li vî scrijha -ent continowe di rprezinter nosse cawete. Tolminme, li passaedje å -èt a leyî sacwantès "passêyes".

li abés et li chovens di Was Sain Lambert tinet en fies [...] (l' abésse li scabén di Wåsse Sint Lambiet tinèt e fî [...]);
tinnet plaien fies (tinèt plin fî) (Hesbaye, diviè 1330).^[5]

Cawete des rwaitants d' indicatif prezintrece e picård.

Li cawete -nut pout eto mostrer kel "frontire" inte li walon eyet l' picård est ddja la di ces trevéns la. Ca, e payis picård, c' est ddja ene cawete -tèt, -tët.

montente (Pc. i mont'tët, W. i montnut, i montèt), Chieve, 1194.

Les deus cawetes pår walones -nut eyet -èt sont brutiantes (tonikes); les cawetes picådes nel sont nén. Dins "i mont'tët", l' accint est so "mont-".

Hårdêye difoûtrinne

Mape ALW sol les cawetes -èt et -nut

Sourdant et pî-note

↑ Po totes les cognes dins les accints do walon, loukîz l' ALW al notule 2 104.
↑ Li spårdaedje fwait ene coine shuvant li voye Lidje-Bouyon-Sdan, et rascovri les fîs do payis d' Lidje dins l' Fagne (Couvén, Virwinvå)
↑ si porshût e gåmès
↑ simplifyî di *i f'hèt après fondaedje do «h».
↑ Louis Remacle La différenciation dialectale en Belgique Romane avant 1600, hagnon 72, pp. 143-146.

[1] Po totes les cognes dins les accints do walon, loukîz l' ALW al notule 2 104.

[2] Li spårdaedje fwait ene coine shuvant li voye Lidje-Bouyon-Sdan, et rascovri les fîs do payis d' Lidje dins l' Fagne (Couvén, Virwinvå)

[3] si porshût e gåmès

[4] simplifyî di *i f'hèt après fondaedje do «h».

[5] Louis Remacle La différenciation dialectale en Belgique Romane avant 1600, hagnon 72, pp. 143-146.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]