Codjowaedje alouwer
(Redjiblé di Codjowaedje touwer)
Li codjowaedje d' alouwer, c' est l' essegne po des viebes del prumire troke da Hendschel k' ont l' voyale OU dins l' divant-dierinne sillabe di l' infinitif, mins ki candjnut d' voyale (ki dvént "o") cwand cisse sillabe la si rtrouve å coron do mot.
Çouci va ariver å singulî do prezint d' l' indicatif, do suddjonctif eyet do kmandeu.
- alouwer : dj' alowe, dj' alouwéve, dj' alouwrè
- toumer : dji tome, dji touméve, dji toumrè
Po les ôtes tins et djins, i s' codjownut come "bouter". Dabôrd, li bodje ni candjrè nén dins les cloyowès sillabes divintrinnes (futurrece, condicioneu, riwaitants namurwès di l' indicatif et do suddjonctif prezintreces).
C' est bråmint des viebes avou, å coron d' l' infinitif, -ouwer u -oumer.
Gn a eto sacwants råles viebes del deujhinme troke ki s' kidujhèt insi.
Viebes erîlés so "alouwer"
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Viebes k' ont èn infinitif avou, å coron, -ouwer, ki les pareys a zels e francès (s' end a) si scrijhnut -ouer : alouwer, djouwer, efouwer, louwer.
- Viebes k' ont èn infinitif avou, å coron, -ouwer, ki les pareys a zels e francès si scrijhnut -uer, rifondous shuvant l' oyon OU/U : ahouwer (2 sinonimes), atouwer, bouwer, houwer (2 sinonimes), mouwer, rimouwer, rissouwer, sansouwer, souwer, touwer.
- Minme cas, mins calkés lanawaire do francès : abitouwer, aflouwer, avouwer, devouwer, distribouwer, dizabitouwer, salouwer.
- Viebes k' ont èn infinitif avou, å coron, -oumer : aloumer, atoumer, disploumer, foumer, houmer, loumer, ploumer, ritoumer, toumer.
- Minme cas, mins calkés lanawaire do francès : parfoumer.
- Råles viebes avou l' coron -ouner : respouner
Les modeles eployîs dins les ôtès croejhetes
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Rifondou walon : viebe essegne : "alouwer"; les calcaedjes do francès sont-st erîlés; les viebes avou -oumer vont avou. "respouner" eto.
- Walon do Levant : On-z a l' minme candjmint d' voyale k' e rfondou (OU => O), mins ki s' aplike eto dins les cloyowès sillabes divintrinnes. Tos ces viebes la, minme les calcaedjes do francès, ont èn infinitif avou -ouwer. Les viebes avou -oumer vont avou. Item est i po "respouner".
- Codjowaedjes da Stasse : li viebe essegne est "touwer"; c' est l' codjowaedje del p. 53, riprins come l° 36 dins l' motî: gn a 67 viebes di cisse sôres la.
- Croejhete da Lempereur et Morayns : les viebes egzimpes sont houmer, foumer; c' est l' 3inme cas del 5inme troke di viebes avou candjmint d' voyale (p. 150).
- Croejhete da Bertrand et Duchesne : c' est l' 11inme cas des viebes avou candjmint d' voyale, p. 111, mins c' est la k' i gn a l' pus d' egzimpes : 25 cas.
- Walon do Mitan : Li candjmint d' voyale est (OU => OÛ udonbén U => Û); i s' aplike eto dins les cloyowès sillabes divintrinnes, la k' el W dimeure mårké. Po les vîs viebes walons (touwer, souwer), gn a deus cawetes possibes a l' infinitif : -ouwer et -uwer; po les calcaedjes, c' est todi -uwer. Les viebes avou -oumer sont so cogne -umer (alumer) u -omer (plomer), et n' candjnut nén d' voyale.
- Codjowaedjes da Gilliard : Li viebe essegne est "djouwer"; c' est l' codjowaedje l° 6, p. 71-72. Gn a 24 sifwaits viebes, so les 5000 del ramexhnêye.
- Walon d' Nonne : Li candjmint d' voyale est (OU => OÛ udonbén U => Û). Å futeur et å condicioneu, gn a eto candjmint d' voyale, mins li W ni s' markêye pus. Les vîs viebes walons ont èn infinitif avou -ouwer; les calcaedjes do francès ont èn infinitif avou -uwer. Les viebes avou -oumer sont so cogne -umer (alumer) u -omer (plomer), et n' candjnut nén d' voyale.
- Codjowaedjes do Motî d' Bastogne : Les viebe essegnes sont "touwer" et "abituwer".
- Walon do Coûtchant : les viebes avou leu cuzén francès avou -ouer (louwer, djouwer) sont todi avou -ouwer; les les viebes avou leu cuzén francès avou -uer (touwer) sont avou -uwer.
- Croejhete da Coppens viebes di cisse sôre cial k' on cite avou les viebes erîlés del prumire troke : djouwer, louwer, ploumer (plumer), salouwer (saluwer), souwer (suwer), touwer (tuwer).
Consecwinces po li rfondaedje di sacwants sustantifs
[candjî | candjî l’ côde wiki]Des sustantifs k' i gn a si vont rfonde shuvant li candjmint d' voyale di ç' codjowaedje ci.
Mins leu parintêye si front todi avou "OU" :