Fiesse di l' ofrixhaedje (islam)
Li fiesse di l' ofrixhaedje ou fiesse do moton[1] (on dit eto : fiesse do bedot, grande fiesse; en arabe «عيد الأضحى», aayid el adHa; e francès d' Afrike coûtchantrece tabaskiye), c' est onk des troes djamas po les muzulmans.
C' est l' dijhinme djoû do moes do pelrinaedje.
On-z î towe on bedot.
Come c' est on djama, on n' boute nén li londi del fiesse.
Provnance del fiesse
[candjî | candjî l’ côde wiki]
I rmimbere li paskeye del Bibe, riprinjhe dins l' Alcoran, la k' Abråm vleut touwer s' fi Izåk, et k' gn ava ene andje ki l' espaitcha. Cisse sinne la est lomêye «sacrifice Abråm» u «sacrifiaedje d' Izåk» u «loyaedje d' Izåk».
C' est ene boune codujhance, mins nén on dvwer po les cis ki n' ont nén des cwårs assez.
Djoû del fiesse
[candjî | candjî l’ côde wiki]C' est l' dijhinme djoû do moes lunrece «zhou l-Hijja» (moes do pelrinaedje). Sacwants payis muzulmans, et les payis nén muzulmans clawnut l' calindrî a l' avance. Adon, on sait dispu lontins ki djoû k' ça va-z esse.
Des payis k' i gn a (come li Marok) n' atakèt on novea moes ki cwand il ont veyou l' tinre lune. Adon, li date est cnoxhowe dijh djoûs d' avance. C' est sovint on djoû après les ôtes payis.
Aprestaedje del fiesse
[candjî | candjî l’ côde wiki]
Dins les payis muzulmans, les martchîs ås bedots sont-st å lådje deus troes samwinnes divant l' fiesse. Tchaeke famile î va atchter on bedot. Les djins k' on do soude e sonk ont ptchî di sgoziyî on gadot. Les grossès familes, et les cis ki volnut håyner leu ritchesse touwnut ene åmaye.
On î vind eto do tcherbon d' fåde.
Les remoleus ont mo d' l' ovraedje.
Li bedot est amoenné dins les måjhons et les efants sont fén binåjhes d' esse avou lu.
Rashonnaedje del famile
[candjî | candjî l’ côde wiki]C' est l' pus grande des fiesses muzulmande. Les familes si rashonnnut e l' måjhon do pere.
Adonpwis, tote li djournêye, on magne les dispouyes (foete, cour, peumon) et l' tiesse griyeye.
On cmince a-z ataker l' tchå li londmwin. Ou adon, del shijhe po les grossès familes.
Sigozlaedje
[candjî | candjî l’ côde wiki]Dins les payis muzulmans, li sgozlaedje si fwait dins les måjhons. C' est l' pere ki doet sgozler l' moton tot djhant «bismillah» (å no do Bon Diu). S' i n' sait, c' est èn ôte ome k' el fwait a s' no.
Les efants polèt prinde pårt å sgozlaedje. Paski ci-ci est loukî come on sacrifice, et nén come èn ake di bôriataedje.
Li sonk n' est nén rascodou po fé des amagnîs (contråvmint å touwaedje do pourcea e l' Walonreye).
Li moton doet esse bén splinkî dins l' munute ki shût li sgozlaedje po-z espaitchî les pitaedjes reflekes di spiter do sonf tocosté.
-
tinaedje-astok divant -
djusse après l' côpaedje do hatrea, ritourné po n' nén spiter -
tinaedje-astok après (tins des dierins pitaedje) -
rascodaedje do sonk po n' nén manni l' måjhon
.jpg)
Dins les payis nén muzulmans, c' est å pus sovint dins les abatwers. On les pout ossu touwer direk dins les cinses aclevreces, avou des touweus k' ont des ahesses esprès. Dispu 2018, les bedots dvèt esse sitourdis divant d' esse sigozlés, e l' Walonreye ey e l' Flande, todi.[2] Mins Brussele n’ a nén vlou vôter li lwè.[3]
Uzances loyeyes al fiesse do moton
[candjî | candjî l’ côde wiki]- portchesse des efants divant l' fiesse.
- l' ome ås setès peas (li londi del fiesse).
- li ptite chamele (li londi del fiesse).
- lijhaedje do tins dins l' droete sipale (cwand on l' cût).
Amagnîs
[candjî | candjî l’ côde wiki]
- boulfaf (bokets d' foete ewalpés dins l' toele do vinte).
- couscousse al tiesse
- Coisse parbolowe.
- gueddide (souwêye tchå).
Hårdêye difoûtrinne
[candjî | candjî l’ côde wiki]
Fiesse di l' ofrixhaedje e Marok
