Impire

Èn impire, c' est ene grande sitindêye di payis, d' ene seule pîce u metous tocosté, ki c' est då minme mwaisse.

Motlî

Tchårlumagne, èn impreur k' a (motoit) skepyî e l' Walonreye

Li mwaisse d' èn impire, istoricmint, si loméve «impreur» (impreûr, ampreûr, ampèreûr) u «imperrece» (Mareye-Tereze d' Otriche, Catrene II d' Rûsseye). Li tite d' imperrece (impèratrice) poleut esse poirté pal feme di l' impreur dins des impires k' i gn a.

Po l' impire almand, on a ossu rwalnijhî li mot d' l' almand, divnou li caizer (kêzêr′).

I n' dimeure pus k' èn impreur e 22inme sieke, c' est l' ci do Djapon.

On a lomé eto impire l' eshonna des teres colnijhîs på minme payis (d' Urope). Li mwaisse, adon, c' esteut l' moenneu do «payis-metropole».

Kékes impires

Impire mongol, onk des pus grands d' ene seule pîce

• Impire almand
• Impire bizantin
• Impire chinwès
• Impire d' Etiopepeye
• Impire djaponès
• Impire espagnol
• Impire franc
• Impires francès
  • prumî impire francès (da Napoleyon)
  • deujhinme impire francès (da Napoleyon III)
  • impire coloniå francès
• Impire inca
• Impire inglès
• Impire mongol
• Impire otoman
• Impire otrichyin
• Impire portuguès
• Impire romin
• Impire rûsse
• Sint Impire Romin Djermanike

Li Walonreye, boket d' impires

Impire franc

Li Walonreye a stî aprume dins l' Impire romin dispu 50 divDjC disk' å 4inme sieke.

Pu elle a stî l' cinte di l' Impire franc (734-887). Tornè end a minme sitî si prumire mwaisse veye (431–508), divant Paris, pu Åxhe.

Li Walonreye (foû d' Tornè ç' côp cial) a fwait pårteye do Sint Impire Romin Djermanike. Li principåté d' Lidje a dmoré divins cisse tcherpinte la disk' e 1795.

Après 1500 (et todi disk' e 1795), li restant del Walonreye fourit-st on boket di l' Impire espagnol, pu di l' Impire otrichyin.

E 1802 et disca 1816, c' est ene pårteye do prumî impire francès.

Elle a ossu stî dizo goviernance di l' Impire almand:

• di 1871 a 1919 po les Cantons d' l' Ess.
• po tot l' payis tins des deus gueres do 20inme sieke (14-18 et 40-45).

Dins l' lingaedje walon

Gn a l' ratouneure «nén co po èn impire» (nén co po ene gade d' ôr):

Mi vî grand-pere inméve bén dire

Ki, dins ç' monde ci, po esse contin,

I gn a nén dandjî d' èn impire

Mins d' on cour et d' on toet di strin.

Li mot «impreur», diné come såvadje no (a onk ki fjheut do grandiveus), a divnou on no d' famile del Walonreye (Limpreur). Poirté, metans, pa des waloneus come Emile Lempereur u Jules Lempereur. Ou ene foclorisse come Françoise Lempereur.