Aller au contenu

Tchén

Èn årtike di Wikipedia.
(Redjiblé di Lexhe)
Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « tchén », loukîz cial.

Po des linwincieusès racsegnes sol mot "tchén", alez s' vey sol Wiccionaire

Tchén croejhî bierdjî bedje

Li tchén aschoûtez lu (u aschoûtez lu u /ʧɛ̃/), c' est ene biesse ås tetes, magneuse di tchå, k' a stî aclevêye dispu lontins.

Sincieus no d' l' indje : Canis lupus familiaris

Famile : tchinidîs.

Li frumele si lome ene lexhe (eto, ene tchene). Les djonnes des tchinots u biesmint, des djonnes di tchén.

On tchén ki n' a pont d' mwaisse est lomé on "tchén d' corote".

Li tchén provént do leu, ki s' lome eto sincieuzmint Canis lupus.

Rimetaedje des passêyes d' on tchén (1) ås cenes d' on rnåd (2)

Pout esse ricnoxhou pa ses passêyes, diferinnes des cenes d' on rnåd.

Ovraedje et siervaedje

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Li tchén sieve po wårder les måjhons, les biesses (tchén d' bierdjî, tchén d' vatche) u come kipagneye des djins.

I pout eto saetchî des atelêyes (tchén d' tcherete, tchén di sclide).

Dins sacwants payis come li Chine u Corêye nonnrece, on l' acleve po s' tchå.

C' est eto ene biesse di labo.

Raeces di tchén

[candjî | candjî l’ côde wiki]
Loukîz a : «Djivêye des raeces di tchén»
  • tchén d' vatches
    • bouvtî des Flandes
  • tchéns d' bierdjî
  • tchén d' tchesse
    • brake
    • tchén d' terî
    • fok
  • tchén d' wåde
    • bouldogue
  • tchén di cpagneye
    • tchén-milou

Li lexhe va a tchén deus côps so l' an. Adon, gn a ene miete di sonk ki sûne di s' nateure. Ele dimeure e tcholeur ene cwinzinne di djoûs, mins gn a k' les dierins ût djoûs la k' elle acceptêye li måye. Ele dimeure prindåve tote cisse termene la. Dabôrd, ele pout esse plinne di deus u troes måyes diferins.

Ele va 62 djoûs.

Cwand ele fwait les djonnes, on dit k' ele tchintêye. Si elle a yeu ene peclêye di tchinots, on dit, dins l' lingaedje corant k' elle a racatchinté.

Kitchinaedje des tchéns

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Les tchéns d' tcherete estént sovint må sognîs, po çou k' i travayént.

Les tchéns d' corote estént sovint kitchinés des efants. On lzî emantchive des tchesse-cawe. Udonbén, les neyî pol plaijhi.

Dins bråmint des payis, i dvèt esse apicîs des tchampetes et epweznés.

Alére:Li Houlot (Dieudonné Salme) pp. ....

Maladeyes des tchéns

[candjî | candjî l’ côde wiki]
Pådje a pårt po les maladeyes des tchéns

Motlî walon des tchéns

[candjî | candjî l’ côde wiki]

Loukîz todi a : J.J. Gaziaux, Des gens et des bêtes, p. 263-267.

Commons
Commons
I gn a so les cmons Wikipedia des imådjes ou fitchîs son a vey avou Tchén .