Loyeure

Ene loyeure, c' est on sene d' ortografeye ki loye deus mots ki s' ont aplaké, et divni on djivion.

Ôtes uzaedjes

Ene loyeure c' est eto on sene di pontiaedje ki mostere k' on mot a stî côpé al fén d' ene roye, eg:

cisse roye est vor-

mint trop longowe

I n' fåt nén confonde li loyeure avou li tiret (minme s' i sont foirt rshonnants), li tiret est on sene di pontiaedje, ene miete pus longou ki l' loyeure, eyet s' eploye po mårker ene ristitcheye fråzlete ou po mostrer on candjmint d' cåzeu dins des dialogues.

Li loyeure est ossu diferinne do sene matematike moens (minme si so les copiutreces i s' ecôdèt ambedeus avou l' minme caractere «-»), ki lu a-st on sinse matematike.

Uzaedje des loyeures ehåyîs pås rfondeus

Gn a ene nouzome diferince inte l' uzaedje des loyeures e sistinme Feller ey e rfondou walon.

E sistinme Feller, gn aveut des fåssès loyeures po mårker on loyaedje inte li dierinne cossoune d' on mot et l' voyale do mot ki shût, å cåzer. Portant, cisse bouye la n' est nén rimpleye, ezès scrîts lingaedjes, pa des senes ortografikes (ele s' aprind avou l' lingaedje). Po n' nén aveur, ditrop di ç' sene la, sacwants Fellerisses avént ddja rsaetchî les loyeures des mots d' aplacaedjes : on roudje gôrdje (on rodje goidje).

E rfondou, les loyeures rissiervèt a loyî les bokets di sacwants mots d' aplacaedje.

Uzaedje classike des loyeures (foû sustantifs)

• padvant les letes di beloyance (po-z ariver, il a-st arivé) ;
• dins les pronos mostreus : (ci-la).
• dins les nombes, inte les dijhinnes et les unités (swessante-troes; vint-cénk).

Cas d' aplacaedje avou loyeures

Nos d' plaeces

• Nos d' plaeces avou "Sint" u "Sinte" : Sint-Houbert
• Nos d' plaeces loyîs avou l' divancete "dilé" u "so" : Vå-dlé-Rozire, Montneye-so-Mouze.
• Nos d' plaece fwait pa rebanaedje di deus viyaedjes. Cirou-Moustî, Rou-Muroe, Gråce-Hologne.
• Nos d' plaeces avou èn addjectif divant, sins årtike, et k' on n' voet pus l' sinse do mot : Grand-Rozire.

Nos d' djins

• Dobes pitits nos : Djihan-Pire, Mareye-Rôze.
• Lomaedje des familes (no d' famile di l' ome, pu l' no d' famile del feme) : li tombe Mahin-Påket.
• Lomaedje des femes på no d' leu-z ome. Josée Spinosa-Mathot.
• Djins k' ont yeu deus nos (onk pask' i s' catchént), et lzès voleur wårder après.
• Lwè (djuridike) fwait pa deus djins eshonne u lwè (syintifike) trovêye pa deus sincieus e minme tins : efet Doppler-Fizeau.

Kimons nos

• sustantifs fwait avou on ptit no. Djan-comere, Mareye-frote-frote, Mareye-cafè.
• mots d' aplacaedje fwaits d' on viebe et di s' coplemint : loye-cô, ratind-tot, spågne-måle.
• Sustantifs avou èn addjectif metou padvant : «rodje-goidje», rodje-gozî, gros-colé
• Sustantivêye fråzlete : on dji-vou-dji-n'-pou, les k'-estént-la.
• Sustantifs d' aplacaedje tîxhon : pî-sinte, gorea-moxhon.
• fiesse, tchapele d' on sint : al Sinte-Båbe, al Sint-Djhan.
• Sustantivires di no d' biesses et d' plantes: si l' contnou del sustantivire n' est nén li ci do contnou des deus mots, li sistantivire si scrît purade avou ene loyeure. I gn a yeu on tins ene acceptance des dobès rifondowes (mot sins loyeure et mot avou) : «malete-di-bierdjî» et «malete di bierdjî»; «boton-d'-ôr» et boton d' ôr, mins on saye asteure di n' awè pus k' ene intrêye).

Chifes

• inte les dijhinnes et ls unités : céncwante-troes
• deus anêyes : li guere 1940-1945.

Cas d' aplacaedjes sins loyeure

Nos d' plaeces avou èn addjectif metou padvant

• Viyaedjes : Setche Vå, Plinne Vå, Nouve Veye, Bele Vå, Grande Han, Moite Han, Pitite Han, Tchôde Fontinne, Froede Fontinne, Pitite Rozire, Grand Rtchin, Grande Boursegne, Pitite Boursegne, Grande Louwete, Pitite Louwete, Hôt Fayi, Pitit Fayi.
• Hamteas : li Basse Wåve, li Basse Libin,
• Payis: Nouve Zelande, Nouve Caledonreye, Bas Payis, Blanke Rûsseye.
• Aiwes : Aiwe di Lesse, Aiwe d' Oûte.
• Mers : Noere Mer, Mîtrinne Mer, Påjhûle Oceyan.

Kimons nos avou èn addjectif metou padvant

Si l' contnou do mot est l' some do contnou des mots kel compôznut :

• blanc bwès, blanc djonne, blanc coucou, blanc betch.
• noer bwès
• sint bwès
• såvadje pilé, såvadje åwe.

Nén si c' est djusse ene pårteye do contnou del sustantivire :

• rodje-goidje, rodje-gozî, rodje-face (oujhea å rodje gozî)

Kimons nos avou les dvancetes "di", "des"

• a des håyes
• biesse di boledjî

Kimons nos avou les divancetes "ås", "al", "å"

• oujhea ås poyes, biesse ås tetes
• biesse å Bon Diu

Uzaedje des diccionairîs ey eplaideus d' walon

• Li gazete «El Bourdon» ni mete måy di loyeure, so ene dujhance da Jean-Luc Fauconnier (in guigne djins =on guigne-djin).
• Dins l' motlî des plantes da Boxus, end a a tot côp.

Hårdêye difoûtrinne

• Bate di dvize sol sudjet (so "Berdelaedjes")
• Bate di dvizes sol Widdionaire