Pailtaedje (uzance sociåle)

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « pailtaedje », loukîz cial.

Li pailtaedje, c' est ene viye uzance des viyaedjes del Walonreye et co d' ôte pårt.

On pailtéve (po) ene sakî ki n' respectéve nén les rîles di boune kidujhance sociåle, aprume po çou ki compete li mariaedje.

On pleut insi pailter :

• deus ki viként aclapés
• onk ki s' aveut disrindjî (endaler foû di s' måjhone et coûtchî avou ene ôte comere) li djoû k' i rivneut dilé s' feme.
• ene veve, on vef ki s' rimaryive divant li fén di s' doû.
• on vî ome ki s' rimaryive.

L' eglijhe catolike et les pailtaedjes

Å cminçmint do 17inme sieke, l' eglijhe catolike disfinda les pailtaedjes et mancî les pailteus d' esse discomunyîs. Plamor ki ci n' esteut nén azès djins di djudjî si on mariaedje esteut convnåbe u neni. Portant, l' uzance a tcheryî, dins les viyaedjes todi, disk' å mitan do 20inme sieke.

On pailtaedje, raconté dins ene novele

(Mignolet, on bribeu, vike aclapé avou ene veve)

Li feme tineut si mwin inte les coxhes di s' galant et lyi fjheut des crolés ouys, cwand rdoxha l' prumî côp d' coine, tot fén parey ås cis k' dinèt les trakeus les djoûs d' tchesse. Ca vneut di padrî l' grosse håye, la ki gn a-st ene golete avou on pazea ki moenne å viyaedje.

On etinda on deujhinme côp d' coine et adon ataca-st èn araedje di tos les diåles. Ci fourit-st on disdut inimådjinåve. I gn aveut d' tot la dvins : on etindeut xufler, muzer, boerler, rawter, claper des sabots onk conte l' ôte, bouxhî so des cocmwårs, des saeyeas.

Tot s' aresta d' on côp, on-z åreut etindou voler ene moxhe. Adon èn ome si meta-st a tchanter, il aveut l' hôte et l' claire vwès d' on moenneu d' cråmignon, et on comprindeut åjheymint ses laids messaedjes:

- A-t i trové s' covieke, li cocmwår å noer cou ?

- A-t i trové ene boune biesse, po fiesti s' må-metou ?

- Tertos eshonne, asteure !

Ene volêye di vwès riprinda djoyeuzmint l' respleu et l' samroû rataca co pus roed.

Li djaene vizaedje del veve aveut divnou co pus blanc k' ene makêye. Ele dimoréve clawêye so s' banc; ses ewaerés ouys rilouként droet dvant leye, dismetant k' ses lepes et ses djnos s' metént a tronner. Pu, come si ene wesse l' aveut picî e cou, ele potcha so ses pîs et roufla-st el måjhone

- A ! Les våréns, les canåyes, breyeut ele, mi fé çoula, a mi ! "

Ele si leya toumer so ene tcheyire et a dmeye sitåreye so l' tåve, si vizaedje catchî dvins ses mwins, ele tchoûla a gros hikets.