Pemî

peme di botike (a droete) et peme coistrece a hintche

On pemî u ene melêye, c' est èn åbe ås fruts ki dene des pemes.

Ene peme (on dit eto : on pun), c' est on rond frut ki meurixh e l' erî-såjhon. Il a ene tchå foirt tinre, ene cawe å dzeu, ene moxhe å dzo, et des piretes å mitan.

C' est l' frut li pus codou å monde.

Sincieus no d' l' indje : Malus pumila

Famile : rôzacêyes.

Motlî

Ådzeu, gn a l' cawe; ådzo, li moxhe, k' on côpe evoye po magnî l' tchå.

Å mitan, cwand on-z a magnî l' bon d' ene crowe peme, i dmeure ene ragosse ki s' lome eto crakion, toursion, toursea.

Vinaedje des pemes

Melêye ki florixh

On code u on scheut les pemes, do moes d' awousse e moes d' octôbe el Walonreye.

Sôres di pemes

Sôres di melêyes

Gn a des melêyes ås bassès coxhes (po aveur åjhey a lzès code, tos les pemîs d' rinte d' asteure), u des ås hôtès coxhes (les seus k' i gn aveut dvinltins).

Viyès sôres di pemes

vî pemî d' awousse, e l' Årdene

• li peme d' awousse (k' est ddja meure e moes d' awousse, mins ki n' est nén foirt soucrêye).
• li pemes di vinaigue (ki vnèt so les suretîs).
• les coistreces
  • dobe coistrece u calvile (calvine, F. calville blanche).
  • simpe coistrece.
• li peme di copete.
• li peme d' amour : pitite rodje peme (F. Reinette étoilée).
• li bele-fleur (F. belle-fleur)
• li bouliene, ki dût bén po les catches.
• li Braibant : grijhe peme (F. Gris-braibant).
• li pun d' capindou : foirt corante. Disfondowes : capindu, capandu, côrpindu, corpindou, coûpindou, coûrpandu. (F. Court-pendu, Reinette des Belges). Come si no l' dit, c' est ene peme court pindowe, ene melêye avou des coxhes pus basses k' els ôtes (mins nén come les bassès coxhes d' asteure).

Sôres di rinte

melêyes ås bassès coxhes, el Hesbaye

• Golden Delicious.

Discrijhaedje d' ene peme

Loukîz a : Portrait d' ene peme

Les pårteyes d' ene peme:

• li cawe, k' el raloye a l' åbe; li trô: li fossete u foxhale del cawe.
• li moxhe, ki c' est les restant del fleur; li trô: li fossete u foxhale del moxhe.
• li pelete
• li tchå
• les pepéns.

Magnaedje des pemes

On lzès magne aprume tote crowes, tot leyant l' crakion (burton).

Dins des rcetes: avou les pemes, on fwait:

• des caetches (tchitches, (oraye-di-beguene, ficotes)
• do côrin (compote)
• del sirôpe
• des råbosses
• do cide
• do djus d' pemes
• des dorêyes ou floyon ou tåtes ås peme ou ås tchitches (noere dorêye)
• des djalêyes
• des macedwenes avou des ôtes fruts
• del limonåde di peme
• des vôtions (boûkete)
• des wåfes ås pemes

Maladeyes des pemîs

• feu bacteryin
• tavleure