Li Vå-Sinte-Ane
Li Vå-Sinte-Ane (F. Lavaux-Sainte-Anne), c' est èn ancyin ptit ban del Walonreye rebané avou Rotchfoirt, el province di Nameur.
- Limeros del posse :
- asteure : 5580
- davance : 6926
- Limero diyalectolodjike : D 99
- Arondixhmint : Dinant
- Sipotaedje des djins : Les Petias (dabôrd k' a Åve, c' est des Petrês).
Po l' etimolodjeye et les vîs scrijhas, riwaitîz dins l' esplicant motî.
No di des plaeces del Vå-Sinte-Ane
[candjî | candjî l’ côde wiki]- A vey avou des åbes et des bwès :
- A vey avou des ôtès plantes et des biesses :
- li tchecawe (la-minme tchèkèwe, Fr. Tchèquewe)
- A vey avou des aiwes :
- li Wimbe (aiwe)
- Djudla l' aiwe (F. par delà l' eau)
- Li ptit vevî
- Li pont d' fier
- Li Gofe des berbis, li Gofe di Tibîwé, li Gofe al Tonoere; Li Tournante Gofe (la-minme Gofe tournante) : gn aveut la des anweyes.
- Li Bati d' Tibîwé, li Pont d' Tibîwé, li Gofe di Tibîwé (la-minme: Tibîwè, Fr. Tibiewet). Tibîwé, c' est la kel bî do molén cmince.
- A vey avou les tienes et les vås :
- Li gros Tiene, li Tiene do bî
- Djironvå
- A vey avou des dmorances et l' ovraedje des djins.
- Li Djårdinea (la-minme Djaurdjunia)
- A vey avou les cwate costés del Daegn
- Li Solin (bwès metou å solea)
- Ôtès sacwès et målåjhminces :
- L' Oubire, li ptite oubire (iye inte li bî do molén eyet l' aiwe.
Djeyografeye
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li Vå-Sinte-Ane est raiweye pa l' aiwe di Wimbe.
Economeye
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li cinse do tchestea, c' est l' pus grosse cinse do viyaedje. Ele fwait 80 ectåres. E 1910, il avént doze tchivås, et on tropea di pus d' cint bedots avou on bierdjî.
A vey
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li Tchestea del Vå-Sinte-Ane a cmincî a-z esse basti diviè 1450, dizo Djhan II d' Bierlô. Il a stî rassonré e 1930. Et divni on muzêye del tchesse.
Li rlomêye djouweuse di tenisse Justine Henin s' î maria avou Pierre-Yves Hardene li 16 di nôvimbe 2002.
Rilidjon
[candjî | candjî l’ côde wiki]Gn a al Vå-Sinte-Ane ene kiminålté crustinne lomêye "la Fraternité des Tibériades" (leu waibe est cial).
Tuzance walone
[candjî | candjî l’ côde wiki]Accint do walon
[candjî | candjî l’ côde wiki]Po cåzer di si accint walon, c' est l' rumî viyaejde del Fåmene la kel betchfessî ea si prononce -ia (did la, li spotaedje des djins "les Petias, dabôrd ki les cis d' Åve, li viyaedje astok, tot ralant so Welin, c' est les Petrês).
E 20inme sieke, on î sierveut co l' NDIE (passé simpe) pluriyal, avou l' cawete di codjowaedje do DIE (imparfwait) int.
- Li bîje èt l’ solia si margayint (DIE, fr. il se disputaient), chakin djeut k’ il esteut pus fwârt ki l’ ônte. Tot d’ on côⁿp, i vèyint (NDIE, fr. ils virent) on rôⁿleû k’ ariveut d’ leû costé. Il asteut ravôⁿtiè dins on laudje caban. I gadjint (NDIE, fr. ils parièrent) ki l’ cia k’ aleûve lî råyî s’ caban l’ prumî, ça sreut li l’ pus castârd.[1]
Dins les belès-letes e walon
[candjî | candjî l’ côde wiki]Gn a ene paskêye al Sinte-Ane a Lvå, diviè 1900, k' est racontêye pa Livî d' Finfe dins s' live, pådjes 74 a 77.
Hårdêye difoûtrinne
[candjî | candjî l’ côde wiki](eredjitrumints avou l' accint del Vå) Ratournaedje d' ene fåve do vî vî tins (Li bijhe et l' solea)
Sourdant
[candjî | candjî l’ côde wiki]- ↑ Tecse «Li bijhe et l' solea» ratourné pa ene djin di Lvå, skepieye e 1948; li minme uzaedje aveut stî rascodou po Han-so-Lesse dins les inketes Haust (ALW 2, notule 2.114).