Uzeu copene:Lucyin

Les copinaedjes di dvant ont stî årtchivés e Uzeu copene:Lucyin/Egurniyaedjes li 2020-08-27.

Bondjoû Lucyin & @Srtxg, @Èl-Gueuye-Noere, @Li Bioutî,

1° Rifondaedje wårni

Dji lé sol dtw : dji n' a pont rtrové d' disfondowe avou w; portant, dj' a cåzu l' acertinance d' end aveur lî ene ene sawice, mins dji n' è trouve nole pårt

wårni = R12

gårni = E1

garni = C8,O3

ganrni = E165

gârni = C1,C9,E203,O4,O92,S117

2%) coeyisté ou coehisté

Dj' a léjhou, li bate di dvize, mins endè fårè pus po m' fé leyî djus

Por mi, li "h" pout esse compris come ene voyale di baloyance pa assaetchance avou l' viebe akeûhî come dvins ahessî ou come foirdjî sol bodje a(keûh).

Sol forom, vos scrijhoz come s' i fåreut fé on noûmot. "C' est pus lodjike", dijhoz. Awè. Douvént vos n' dijhoz måy ki tos les grands scrijheus d' avår Lidje eployèt "keûhisté" et måy "keûtisté" ki vos ratnoz portant? Vos tapez "keûtisté" so vosse ricwirrece, vos ni trovez ki l' DTW et li wiccionaire.

I n' fåt nén rovyî ki l' rôle des rfondeus n' est nén di ricreyî l' lingaedje a leu-n agreymint, mins di sayî d' esse li pus fidele possibe å lingaedje djåzé. Cwand i gn a trop des fômes coinreces, fåt bén si spiyî l' tiesse ndè tchoezi ene tot mågriyant les ôtes, mins otrumint, i fåt s' rafiyî å lingaedje, copurade si les grands scrijheus l' eployèt. Dji cfesse k' aplaker l' cawete -isté a on viebe e-st ene miyete curieus, mins tchaeke lingaedje a ses foû rûles. Åd dizeur di rwaitî çoula come èn ehin a coridjî, ni fåreut i mî vey çoula come ene prouve del coriansté do walon?

Ôte astoca, on l' ritrouve dvins li pus rilomé rimea walon : "Ossu, vola k' èl keûhisté dèl matinêye, on-z-ôt wîgnî 'ne sacwè londjinnmint, come ine plinte,"

L' ôte advantaedje di coehisté, c' est ki l' h inte deus voyales si prononce kécfeye [j] dvins les ôtes wallons come avou ahessî.

ayèssi [C1], aïessî [C9a]

Dj' atåvele li fôme coehisté tot-z acsegnant l' h come ene halcrosse rilêye. Et rbouter keûtisté ki n' egzistêye fok sol papî da Piron so les noûmots, mins ki n' a nén yeu di dschindance.

3°Rifondaedje escoler/scoler

Sorlon Haust, li viebe ni vént nén do bodje "scoler" avou l' cawete "-er des viebes, mins do vî francès "escoler". On l' pout croere, ca tos les egzimpes ki dj' a trové sont d' cisse cogne. Minme s' i Haust mete les deus, il a tolminme tchoezi "èscoler" come djivion.

| scoler = E1,R13 | èscoler = E1,E34,— Martin Lejeune.,— Camille Gaspard.,— Guy Cabay.,— Jacques Bernkens.,— Léon Demarche. | èskolé = E203µ

Amiståvmint

1. coeyisté / coehisté / coetisté : a on metou moumint, on a yeu ptchî di wårder li scrijha H ki pol H prumrece (= H di stok tîxhon). Mins "ahessî" (la ki l' H est "årtificiel") esteut ddja rfondou dispu bele ådje, on l' a wårdé (dji n' so nén disconte del disrifonde "ayessî"). *"scrihèdje" (cogne lodjike a Lidje) a bén divnou "scriyèdje".
2. Li rujhe avou coehisté, c' est ki l' parintêye d' èn addjectif (coe) si fwait sol femrin. Mins nerén, "coehe" n' est nén dins les motîs (coete [R9]; keûte [E170]; cwète [C8,C106,G203,O0]; cwate [G203]; cwèye [O0,O4]; cwéye [C99,C106]; qwéye [C99]; cwaye [O0]); ça fwait ki: li noûmot "coehisté" des scrijheus lidjwès di dviè 1900 est basti flotchreçmint. => Dji sereu po wårder "coeyisté", motoit tot rsaetchant "coetisté" (ça simplifeyreut li rfondou). Di vosse costé, si vos avoz ptchî d' eployî "coehisté" dins vos bokets, ni tchictez nén. Li rfondou di dmwin, s' il adierceye si côp (s' i guerôde ås uzeus di dmwin), pasrè avou les uzances di ces-la.
3. C' est l' veur ki les cognes d' après Lidje ont ene grande rilomêye istorike. Mins Lidje est ddja sovint rsintou come "sorriprezinté" e rfondou (mins des ôtes pinsèt l' contråve). Oyi mins:

• gn a cåzu nou scrijheu lidjwès k' a acmoirdou li rfondou => nole rujhe k' i scrijhexhe "keûhisté" e Feller-Haust.
• gn a cåzu pupont di scrijheus e lidjwès. Si vos loukîz les lives e walon k' ont rexhou dispu 10 ans, contez les scrijheus lidjwès k' i gn a dvins !!!
• ces noûmots la (avou -isté) ont stî foirdjîs après Lidje diviè 1900 (w:Papî Piron so les noûmots des scrijheus lidjwès d' aviè 1900). Di ç' tins la, gn aveut NOU scrijheu do costé des disfondowes "cwète" et waire do costé d' "cwèye". Avou ça ki l' cawete -isté est lidjwesse. E rfondou, on shût pus voltî ene tecnike di rfondaedje do bodje (cial femrin coeye u coete + cawete -isté), minme si li parint abocté insi n' est nén dins les motîs.

So "coehisté":

Oyi, c' est l' veur ki l' cawete -isté si mete sol cogne do femrin... mins:

• les disfondowes do mot mostrèt bén on "h"
• i gn a les viebes acoejhî, acoejhter, racoejhî,... (avou des "jh" bén clairs et ene grande famile, avou des mots come "racoejhmint")
• i gn a motoit bén yeu on femrin "coejhe" (sol modele di gris/grijhe, ou co come li mot "croes" k' a-st ene cogne "croejhe")

Motoit rfonde "coejhisté" ?

wårni / gårni : sol DTW il est scrît : dji n' a pont rtrové d' disfondowe avou w; portant, dj' a cåzu l' acertinance d' end aveur lî ene ene sawice.

=> vos ploz candjî sol Wiccionaire et mete "wårni" come viye rifondowe tot rahoucant ci sudjet ci (dji candje l' ôre sol DTW : gårni (wårni) et fé l' parintêye avou "g"

(wårni a stî dandjreus erîlé so fr. Garnier = frB Warnier = wa Wårnî)

dji mete çoula sol coridjrece eyet ndè fé ene modêye 0.4.31

scoler / sicoler / escoler: rén d' pus erîlé so scole / sicole / escole. C' est l' bodje et l' rîle djeneråle s- / si- / es- ki prume so les cognes diccionairreces.

Pacô, a Lidje, on prind ene cogne dedja rfrancijheye u picårdijheye (so l' inflouwince di princes-evekes do Hinnot come Djan d' Indjî Jean d'Enghien): esbarer = sbarer / sibarer / esbarer; esclameure = sclameure / siclameure / esclameure.

po "escoler" (nén spotchåve) eneviè (e)scoler/s(i)coler (spotchåve, eyet shuvant l' mot "scole") dji n' so nén sbaré d' aveur ene cogne "walone" avou ene spotchåve voyale.

Ca sereut l' walonijhaedje espontané po-z epronter l' francès "écoler". Ou co on noûmot, fwait sol sustantif "s(i)cole" + -er.

Adon, on pôreut fé deus intrêyes di motî:

• escoler, avou les vîs sinses
• s(i)coler: aprinde/acsegnî a scole.

mins les deus sinses sont télmint près l' onk di l' ôte, eyet les cognes avou, ki ça finirè pa-z esse acmaxhî e-n on seu mot erîlé, nonna?

come vos djhoz : ON SEU MOT erîlé (scoler / sicoler / escoler). Pus simpe est ç', mî est ç' !!!!!

1°)Dvins tolminme ké lingaedje vos pôrîz coridjî des mots k' on stî fwait flotchreçmint. Pocwè fantôme et nén phantôme? On-z a metou on fås h prumrece a habiller pa assaetchance avou habit sins saveur k' i vneut di a, bille et er. Et toplin d' ôtes egzimpes. C' est vosse droet di croere ki c' e-st on marixhmint, mins c' est come le/la covid.

Si l' academeye francesse aveut egzisté å Moyinådje, ele åreut seur veyou evi li h prumrece di haut (do latén altus) k' esteut ene fåte, mins ki voloz, les cåzeus l' ont dit, don c' est passé.

Po lårminter, li raprepiaedje di lå(r)me et laminter e-st ossu ene fåsse etimolodjeye, e c' est vozôtes-minmes k' a discråmyî l' mot.

Vola çou k' dit L' académie française dvins "dire ne pas dire"

Covid est l’acronyme de corona virus disease, et les sigles et acronymes ont le genre du nom qui constitue le noyau du syntagme dont ils sont une abréviation. On dit ainsi la S.N.C.F. (Société nationale des chemins de fer français) parce que le noyau de ce groupe, société, est un nom féminin, mais le C.I.O. (Comité international olympique), parce que le noyau, comité, est un nom masculin. Quand ce syntagme est composé de mots étrangers, le même principe s’applique. On distingue ainsi le FBI, Federal Bureau of Investigation, « Bureau fédéral d’enquête », de la CIA, Central Intelligence Agency, « Agence centrale de renseignement », puisque dans un cas on traduit le mot noyau par un nom masculin, bureau, et dans l’autre, par un nom féminin, agence. Corona virus disease – notons que l’on aurait pu préférer au nom anglais disease le nom latin morbus, de même sens et plus universel – signifie « maladie provoquée par le corona virus (“virus en forme de couronne”) ». On devrait donc dire la covid 19, puisque le noyau est un équivalent du nom français féminin maladie. Pourquoi alors l’emploi si fréquent du masculin le covid 19 ? Parce que, avant que cet acronyme ne se répande, on a surtout parlé du corona virus, groupe qui doit son genre, en raison des principes exposés plus haut, au nom masculin virus. Ensuite, par métonymie, on a donné à la maladie le genre de l’agent pathogène qui la provoque. Il n’en reste pas moins que l’emploi du féminin serait préférable et qu’il n’est peut-être pas trop tard pour redonner à cet acronyme le genre qui devrait être le sien.

Vos tuzez fén parey.

Il ont kécfeye råjhon ki la covid sereut pus naturele, mins tchaeke lingaedje a ses foû rûles et c' est todi l' uzaedje k' a l' dierin mot. Ouy, avå les gazetes et les cåzeus do francès, voye non voye, on dit å pus sovint le covid.

Å vraiy, veyoz vs, c' e-st ene piceure do walon d' esse pus "libe" et "spontané" dins l' askepiaedje di noûmots avou bråmint di spotchîs aplacaedjes. On l' divreut rwaitî come ene ritchesse purade ki come on mehin. Dji voe nén kimint coehisté sereut pus drole ki bijhreçmint bazé, vos l' dijhîz l' ôte djoû a pårti ... di l' arabe.

Si l' walon di Lidje a stî mî veyou disk' å mitan do dierin sieke, c' est ki cåzu tos les grands scrijheus do trevéns scrijhént e Lidjwès (såf Martin Lejeune dvins on maxhaedje di Vervîtwès et d' Lidjwès). C' est l' vraiye k' avou l' djermêye 48, cwand Mignolet et Lagauche ont rçû leu dag, li walon do Mitan a rpris li plaece do walon li pus scrît.

Tant k' a mi, çoula n' mi disrindje nén ki les noûmots soexhesse askepyîs å pus sovint pa des scrijheus do Mitan et do Coûtchant, mins çoula n' vout nén dire ki fåt rbouter les cognes trop lidjwesses di dinltins.

Cwand c' est k' les Francs viernént l' France, c' esteut did la ki vnént les noûmots e francès (flèche, rang, honte, bote, wårder). Al Rinexhance, c' esteut les mots italyins, et asteure, come di djusse les mots inglès.

Tchaeke trevéns influwince don l' walon sorlon s' pôzucion. Pol cåze, c' est li Lidjwès k' a yeu l' oneur d' askepyî (dalieurs skepyî n' egzistêye nén e Lidjwès) l' mot sorlon des regues ki vos poloz riwaitî ouy come flotchreces, mins ki ni l' estént nén dvinltins.

2°)

Po scoler/escoler, come Djan Haust, dji so cåzu seur ki çoula vént direk di l' ancyin francès. Pår ki c' e-st on mot k' a-st a vey avou des reyalités sincieuses wice ki l' francès a todi yeu ene grande influwince. Si escoler sereut ene fôme rfrancijheye di scoler, adon pocwè a-st on scolî et studyî? Po studiant, minme si l' cogne li pus lådje oyowe est étudiant (studiant [E1,R13]; studjant [E1]; ètudiant [C1,C9,E1,E34]; ètudjant [E1), on pout rfonde studiant gråce a sacwants disfondowes (minme paskeye po "basti"), mins cial, i gn a nole disfondowe foû rfondou.

Probåbumint ki des siekes et des rassiekes did cial on djheut : "sperer" et nén "sperer", "were" et nén "guere", avant l' rifrancijhaedje. Mins ci n' est nén ene flotche.

Dispoy li latén *exquartere, on divreut ratinde scwårter ou schårter, come excutere et scheure, mins c' est bén ecårter k' on dit.

Motoit k' å Moyinådje on djheut tchamea, mins li rfondaedje a bén ratnou chamo.

Tos les calcaedjes et rfrancijhaedjes si sont nén des ereurs podbon. Ci sereut forwalnijhî ki d' tuzer l' contråve

Alez dabôrd, ci n' est nén paski on mot a stî emantchî sorlon des regues ki n' sont nén dås nosses kel fåt ridjårber a tot côp bon a nosse shonnance.

Ki çoula vis våye bén

Merci po totes ces idêyes la. On l' pôrè rmete sol tåve a on raploû di rfondeus... si on arive a ndè fé onk...

Dji rmete "coehisté" inte åtchetes sol DTW.

Bondjoû Lucyin & @Srtxg,

1°)

Li motî Haust dene po wihète ene etimolodjeye probåblumint raloyeye a "Wiyåme".

Did la, li rifondaedje wiyete, minme si nou motî nel kinoxhe so ç' cogne (fén parey po wihot).

Portant, e neyerlandès https://nl.wiktionary.org/wiki/wicht, egzistêye on mot, wicht k' a pår li minme sins.

Ni m' ewaerreut ki çoula vegne did la sol minme modele ki knaap / napea., avou l' raprepriadje do -t al cawete -ete.

Pol rawete, on pout espliker on ridaedje h/y pa assaetchance avou l' mot Wiyåme, mins dji n' kinoxhe nol egzimpe d' on ridaedje y/h, et n' aveur pont pus d' idêye d' èn ôte mot ki poye espliker l' assaetchance et li ridaedje y/h. Ca fwait ki, dj' ô bén ki li ridaedje di sins di Wiyåme ou trompé mari viè djonne feye mi shonne ene miyete foû del bonete, paret.

Å contråve, li cmaxhaedje di sins inte li måhaitî impreur Wiyåme et ene wihete (djonne feye nén serieuse) po-z acsegnî on trompé mari avize bråmint pus naturel.

Dj' atåvele don on rifondadje wihete & wihot, dismetant ki wiyinme sereut rwaitî come on spotchî aplacaedje di Wiyåme et wihete.

2°)Sereut i possibe di fé des dobbès rifondowes po frindje et frågne? Leus deus ont dné des mots walons come frindjî ou disfrågnter, e sont i pår trop diferints foneticmint po-z esse riwaitîs come deus cogne d' on minme rifondaedje.

Ki çoula vis våye bén

nl wicht (pitite feye) => wa wihete (båshele): c' est clair come di l' aiwe di rotche. Kimint k' les grands etimolodjincieus n' l' ont nén mådjiné ? Come cwè l' etimolodjeye n' est nén ene syince, mins ene uzance (Calvet). Vos ploz candjî come vos l' avoz dit tot metant cisse bate di dvizes cial dins l' hagnon "Sourdant" \ Etimolodjeye: Pus dandjî d' forbate li rapoirt avou "wiyinme" ki shonne asteure ene w:fåve etimolodjike.

frindje + frågne 1 : si vos vloz. Mins dabôrd, on va motoit dmander eto ene dobe rifondowe po "frinne" + "frågne 2" (l' åbe). Fijhoz on fyi "Berdelaedje" \ Rifondaedje po forbate li cayet.

Bondjoû Lucyin,

Pout on creyî ene novele categoreye "mot d' djowalî"?

Amiståvmint

Dji l' a fwait avou on racourtixha {{djow}}.

Bondjoû Lucyin,

Sereut i possibe d' emantchî on modele "mot d' glotinreye" { {glot|wa}} come e francès (confiserie)?

Gråces

oyi. On î pôreut ddja mete li bablute, li tchapea-d'-curé [O0,O3], li cou-d'-bourdon [O0]; li coye-di-nonete [WP6], li carabouya. Sayrîz del fé ? Gn a k' a bodjî les mots a Modele:bi-im. Si ça n' va nén, rihoukîz mu.

Dji vos a fwait l' modele Modele:glot. Gn a des ôtes glotinreyes dins l' fråze pwin d' tchén.

Bondjoû Lucyin,

1°) Sereut i possibe di fé on modele po "tinrûlmint"? Awè, i gn a dedja "camaerådreçmint" po "familier", mins nén co "tinrûlmint" po "affectueusement".

2°) Dj' a waitî l' djivêye des addjectifs avou ene cawete -rece, et dj' a stî ewaeré k' i gn aveut ki des noûmots.

Pocwè aveur trové l' cawete -rece ki n' esteut måy eployeye po les addjectifs et nén -eus/-euze, -é/-eye,- î/eye, -in/-inne, -é/-êye, -rin/-rinne?

Po djåzer foû des dints, c' e-st ene sacwè ki m' mete ene miyete drole.

Amiståvmint

Nonna, li cawete -rece, c' est ene viye piceure do walon, dedja studieye pa Feller.

Jules Feller; Le suffixe -aricius en wallon. Bulletin du Dictionnaire Général de la langue wallonne, 5, (3-4), 77-121 (1910)

C' est aprume des addjectifs ki divnèt des nos. rinne côrrece => côrrece.

Dj' a fwait tot on layusse ladsu dins l' rîlêye Waldim (dji vos l' evoye pa emile).

Gn a toplin des "vîs" mots insi, pår dedja sol Wiccionaire: di tiesse : djondrece, riceprece.

Cial: Categoreye:Sustantifs_do_walon_avou_l'_cawete_-rece, les mots shuvants sont des vîs mots: avalrece (aval'rèce [E1,O3]; avalerèsse [C1]), boutrece (bout'rèce [E1]; boutrèsse [O4]), findrece (findrèce [E200]; find'rèce [E1]; finderèce [E170,G31]; findrèsse [O4]; fendresse [E123]; findresse [C9]), hatchrece (hatcherèce [E1]; atcherèsse [C1,C106]; hachress [E203]); håmustrece (hènistrece : https://alw.uliege.be/alw/?alw_volume=8&alw_page=161); rahoptrece; reprece, riceprece (èrcèprèsse [O4] / rcèprèsse [O4]); sambrece (sambrèsse [O0]).

Tos ces mots la ont stî addjectifs: voye avalrece, hatche findrece, batea sambrece.

Pol livea "tinrûlmint", oyi on l' pout todi ahiver (shuvoz on modele come Modele:cama). Egzistêye-t i dins des ôtes lingaedjes ? Pablo (@Srtxg) dit ki l' djaponès a 17 liveas sociolinwistikes diferins. On l' pôreut ddja mete po colåd, tchîpete, mi ptit mochet (a on ptit efant, ki dji n' sai co rfonde).

Li "djintisté" [efficacité] del cawete -rece, c' est k' ele permete on loyén foirt lådje inte li bodje et l' mot: "a vey avou". Les ôtes cawetes d' addjectifs sont pus spepieuses.

Av léjhou https://lucyin.walon.org/guerni/doclinw/neol_wa_adjectifs.pdf ?

Tolminme, on-z a ddja fwait des noûmots addjectifs avou:

• li cawete -rin: copetrin...
• li cawete -iveus: londjinniveus, puriveus, avanciveus, wårdiveus (pris des noûmots 2019).
• li cawete -ixheus: castinnixheus (sol modele di pirixheus).

Bondjoû Lucyin et @Srtxg , @Reptilien.19831209BE1, @Èl-Gueuye-Noere

Gråces po vosse response.

Bate di dvizes cawete -rece

Dj' a bén loukî les egzimpes et léjhou l' papî ki vos m' avoz dné, mins dji n' m' a nén vormint leyî adire.

Tos les egzimpes di mots ki vos m' avoz dné cial sont des sustantifs. Nou motî foû rfondou ni ls aconte come des addjectifs.

abatrece, adjambrece, avalrece, boutrece, broyrece, coistrece, coûtrece, djambrece, djondrece, estessinrece, foûmrece, gretrece, groyrece, hatchrece, håmustrece, havrece, hawtrece, panrece, plaenrece, rahoptrece, reprece, riceprece, rilevrece, rinne côrrece, riparrece, scheurece, scoumrece, tchactrece, zigzonzece (tertos sustantifs)

VS

doûçresse

Sol DTW, dj' a èn a trové vormint k' onk : doûçrece [C9] et m' ewaerreut waire ki ci soexhe nén l' minme cawete.

Come di djusse sacwants di zels polèt-st esse eployîs dvins des sustantivires ou des aplacaedjes tîxhons come des addjectifs (sins conter k' i sont zeles-minmes råres), mins i dmanèt tolminme des sustantifs.

Insi, fier riceprece pout-st esse rimetou avou des sustantivires francesses come enfant-roi, homme-dieu, requin-marteau, marteau-piqueur, moissoneuse-batteuse evnd.

I m' shonne ki l' mieregzimpe k' on pout bén lére dins l' motî Haust est del minme tire ...

"pèherèce, adj. f., rencontré seul dans une pasq. liég. de 1750 : ine feume c'èst l' vèdje pèh'rèce dès-ènocints

... tot come li ci do motî E34 pîre sèmerèce

Dji n' a adon nou problinme avou des noûmots sustantifs po des usteyes come adjoncrece, aschoûtrece, copiutrece ou coridjrece, mins les addjectifs ni m' ahåyèt waire.

So ç' tins la a tolminme deus categoreyes d' addjectifs ki n' ont co måy stî eployeyes po fé des noûmots

årtchou, årvolou, atimprou, bablou, bårbou, batchlou/batchou, baxhou, berlou, betchou, biscoirnou, bôrou, bossou, cagnou, cårpou, chnou, coirnou, copou, courbou, crantchou, crapou, crespou, fortchou, houfou, longou, pansou, penou, poyou, ranxhou, tchoflou, tchofou, tårdou, tiestou, vessou, yerbou

bôlaesse, buzaesse, caegnaesse, coyinaesse, dogaesse, papinaesse, ricocaesse, sotinaesse, stocaesse

Mins vos avoz rovyî l' cawete -aesse (cagnaesse, stocaesse), li cawete -åsse

Mins, savoz, i gn a ene ôte sacwè ki m' disrindje : on pout trover des noûmots addjectifs po djåzer d' agayons tecnikes, mins nén replaecîs les espressions corantes.

Come di djusse, dins bråmint des lingaedjes avå l' monde, on pout fôrmer èn adjectif ou èn adviebe foû åjheymint avou ene biesse cawete.

Coula våt pol latén, pol vî grek, po les langues slåves, li neyerlandais, l' aråbe evnd.

Mins pol francès et l' walon, c' est sovint bråmint pus compliké

Po çou k' est do français, i va sovint esse oblidjî d' aler pruster å grek et å latén des mots.

tête/céphalique pied/pedestre ciel/céleste

S' on vout dire e francès corant l' idêye "la taille relative à la tête", "la couleur relative aux lèvres" on n' va måy dire "la taille céphalique", "la couleur labiale".

Dji vis va dner èn ôte egzimpe bråmint pus concret. E francès, minme si les addjectifs septentrional et méridional egzistèt, on n' dit måy Corée Septentrionale ou Corée Méridionale. Cou ki est l' vraiye pol francès l' est don co beacôp pus pol walon k' a mî d' eployî des addjectivires ki des addjectifs complikés. Minme si les mots "levantrece", "coutchantrece", "bijhrece" et "nonnrece" egzisténxhe, nou cåzeu foû rfondou n' vis direut spontanêymint Corêye Bijhrece ou Corêye Nonnrece.

Å vraiy, vos veyoz l' absince di ces addjectifs come si c' estaxhe on problinme, dismetant c' esteut totafwait normå po les schoûteus.

Mådjinans ki les Inglès åyénxhe wangnî l' guere des Cint ans et k' vos estoz onk des dierins francès ki djåzexhe co leu lingaedje. Avou ene troke di dispiertêyès djins, vos vloz rfonde li francès k' i n' aveut pus stî scrît dispoy des siekes et des rassiekes. I vs atome, come di djusse, di trover des noûmots. Foirt bén. Mins ene sacwè vs djinne : vos avoz målåjhey a trover ene manire di fé des adviebe dispoy des pårticipes erireces ou des viebe tot metant to- come vos èn avoz l' acostumance e-n Inglès :

fierce/fiercly thought/thoughtfully better/to better

acharné/avec acharnement pensé/de manière réfléchie meilleur/améliorer

Vos decidez adon d' ahiver des noûmots : acharnément, pensablement ou meilleurer.

C' est tolminme ene drole di manire d' aritchi l' lingaedje... Cou k' vos veyoz come ene "pôvristé" c' est djusse ene piceure do lingaedje k' eploye d' ôtès ratourneures po dire foû li minme sacwè.

Pol cåze, dji n' so nén conte tos les noûmots finixhant pa -rece.

Awè, cwand c' est k' on waite ås sustantifs walons e -rece, on voet ki s' adjixh aprume d' usteyes ou di machenes : riceprece (seye a riceper), sambrece (sôre di batea po tcheryî des martchandeyes so Sambe).

On pout don trover on noûmot sustantif -rece et adonpwis l' eployî padrî comme s' estaxhe èn addjectif.

Metans po schoûtrece et taprece

Insi, aparey schoûtrece ou scrijhaedje taprece respecterént les rûles k' ont pout vey.

Dji prind des eures po scrire ci messaedje nén djusse pask' i çoula n' m' ahåye nén et co moens po vos anoyî, mins paski dji so seur ki ces tchîtcheyes spawtèt ene grosse hiedlêye di djins ki n' volèt après pus etinde djåzer do rfondou.

Modele tinrûlmint

Po çou ki est do modele "tinrûlmint" vos poloz vey sacwants egzimpes sol wiccionaire francès : https://fr.wiktionary.org/wiki/Cat%C3%A9gorie:Mots_affectueux_en_fran%C3%A7ais

Sårîz vs mi mostrer kimint fé?

Advierbire

Dalieurs, fåt i scrire === { {H|Advire|wa}} === ou === { {H|advierbire}} ===

Amiståvmint

Merci po vosse longue response.

addjectifs avou -rece: Dji lé del mwin da Feller, ki mostere li diferince inte -resse et -rece :

Ces noms en -erèsse désignent la personne ou le métier qui fait l'action ou le métier indiqué par le masculin correspondant ou par le radical : vinderèsse est celle qui vend, vatcherèsse est celle qui garde les vaches. Tel n'est pas le sens des mots de la deuxième catégorie, des noms en -erèce. Ceux-ci sont proprement des adjectifs indiquant la destination de l'objet qu'ils qualifient. Une plantche hatcherèce n'est pas la planche qui hache, car les planches ne hachent pas. C'est une planche qui sert d'accessoire au hachoir quand on veut hacher, plus simplement : une planche destinée à hacher, servant à hacher et faite de façon à concourrir à ce but...

(Jules Feller, notes de philologie wallonne, Vaillant-Carmanne, Lidje, 1912, p. 177-178).

Dji n' pinse nén ki des djins k' i gn a rifuzrént li rfondou a cåze di tchitchêyes tecnikes. Li haeyime do rfondou - et di tot candjmint ortografike dins totes les langues -, c' est come ene hinne disconte ene rilidjon. On n' î sait rén fé. Les cis ki sont come ça n' candjront nén. Li rfondou ni guerôdrè bén ki s' i gn a des djonnes assez po-z awè l' idêye di mete li walon come on vraiy lingaedje del Walonreye.

Dji m' vos va fé l' modele di livea "tinrûlmint". Loukîz èn eployaedje a colåd. => {{tinr|wa}}.

Asteure, dispu li rassonraedje do Wiccionaire pa Djulén Casters, on a ptchî di scrire les tites des hagnons e-n etir et sins grandès letes (mins sins hiner evoye les vî racourtixhas). => { {H|advierbire}}

Po voste idêye di "fé come li francès" po l' tcherpintaedje di mots come Amerike bijhrece, dji doe dire:

• k' on pout todi dire : Amerike do Nôr. Si vos vloz, vos ploz rmete li sinonimeye dins tos les årtikes Wikipedia po les "dzo-continints".
• On n' l' eploye nén po les mots ki sont ddja bén enancrés dins l' lingaedje corant : Mer do Nôr, Pôle Nôr (minme atuze ki po rbouter "tariûle" adon k' tertot dit "teribe").
• ki l' tcherpinte est eployeye podbon, pår divins les cåzaedjes (dj' a sovnance ki Pablo, tot s' prezintant pol prumî côp a on raploû del rantoele e 1998, dijha: "dj' a vnou å monde e l' Amerike nonnrece", dabôrd ki l' mot vineut djusse d' esse sipårdou).
• on pout todi sayî des emantchåjhes [sintakes] di ds ôtes lingaedjes, dins on walon pus "fôrmel". On a bén veyou li sintake do francès spotchî les wårdances di l' emantchaedje tîxhon: "C' esteut ene feye Coufî-coufou, Ki shofléve si mere e cou. = ki shofléve å cou di s' mere. // Ele m’ evoyive al praireye Po les crås pourceas wårder = po wårder les crås pourceas. (çou k' est ene prouve ki minme li sintake pout bodjî). Metans, dji mete co bén dins mes scrijhaedje des adviebes come "bijhreçmint, nonnreçmint", ene piceure ki c' est l' arabe classike ki m' a metou dins l' oraye, et ki dj' trovéve foirt bele (on î pout dire "cherqowsatiyyan" = Moyén-Levant-mint = e Moyén Levant).

Bondjoû,

Vos avoz l' årtike disponûle so les fis? Si djel lé, dj' pôreu mî vey cwè so çou k' il a vlou dire. Вторая Мировая Война

Åd fwait des critikes conte li rfondou, dj' a bén les pinses ki l' pus grande pårteye des cenes k' on pout rtrover dvins l' papî Lechanteur n' ont ni rime ni rame, mins dji n' wadjreu tolminme nén ki tot a stî fwait comifåt dispoy li cminçmint, savoz. Ciete, on n' pout måy ahåyî a tertos, pinsez vs, cwand fåt trover des noûmots on rfonde des mots avou bråmint des disfondowes, ça. Mins dji voe ossu ki sacwantès tchuzes si fjhèt pus pa opôzucion avou l' francès ki sorlon les regues do walon.

Prindans li ratourneure "Deujhinme Guere Daegnrece". Dji vis spågne li bate di dvizes so "Daegnrece". "daegne" revoye a l' atuza "terre" et nén "monde". Insi, tot avå l' monde on dit Deuxième Guerre Mondiale الحرب العالمية الثانية Tweede Wereldoorlog Вторая Мировая Война. Mins nole pårt on vs dirè Deuxième Guerre Terrestre الحرب الأرضي الثاني Tweede Aardeoorlog Вторая Земная Война

S' on-z ôt le et la chips, ene ôtorité come l' Académie Française, dj' ô bén pout mete ene rûle, mins cwand diviè 2020 cisse minme Académie Française a viré k' faleut dire "la covid" et nén "le covid" come tertos l' dijhèt, 99% åcint des liwincieus di totès scoles ont potchî d' leus clicotes po dire k' i c' esteut totafwait foû råjhon.

Si asteur cisse minme Academeye derixhe ki fåt pus scrire jeep, pizza et checker, mins lzès scrire gipe, pisa et chèquer tot lzès prononçant [ʒip], [piza] et [ʃɛ.ˈke], pår ki les sons [ʤ], [dz] et [ʧ] ni serént nén francès, wadjrîz vs ki pus d' onk åcint des linwincieus dirént k' awè? Vos tuzez k' ele sereut ostant ledjitime, paret? Adon pocwè sereut i moens drole di candjî avierge a aviedje po n' prinde k' èn egzimpe ?

On pout ciete ahouter l' walon des rfrancijhaedjes, mins nén schover evoye tos les mots ki vnèt francès ki n' avizèt nén walon assez ou k' i s' prononcèt sorlon des regues né tipicmint walones sapinse tolminme ké motî et pa tolminme ké grand scrijheu.

Les Inglès scijhèt café fiancé, les olandès prononcèt Ancien Régime [ɑ̃ː.ˈsjɛ̃ ʀe.ˈʒɪm] et minme les pus araedjîs puriveus nel forbatèt waire, savez.

Nonna, dji n' a nén les pinses ki ces tchitchêyes n' ont nole influwince so l' målåjhisté do rfondou a s' fé accepter.

Rapåjhtez vs, dji n' va nén fritchter evoye lon erî do rfondou po des sfwaitès tchîtcheyes, mins savoz k' i vis frè foû målåjhey do m' tourner di ravaler m' parole.

Bondjoû tertot,

Dji n' a nén tot léjhou, mins ça m' shonne foirt ahessant. Dji va djusse responde grandmint å messaedje ewou çki vos, @Scribus electronicus, m' avoz cålé.

Aprume, dji n' pinse nén voltî k' i fåt rfonde li walon, come on-z a rfondou li francès. La k' on cåze des noûmots. A m' shonnance, ki ça soeye å livea des noûmots ubén d' ôtes fenominnes linwistikes, li walon m' shonne pus sey libe k' el francès. Li lingaedje da Molière dmeure bråmint pus deur. Djans : pus « rigide », sapinse a yeusses. C' est ene miete çki @Lucyin a mostré après.

C' est l' veur ki l' uzaedje do lingaedje n' est nén l' minme inte les Fellerisses eyet les rfondeus. Tchaeconk a des cas, come tchaeconk a des mås. Dj' etind bén k' nozôtes, foiravant mi, soeyans, afeye, trop « edvinteus ». Metnant, dj' e prind asteme, cwand dji met on noûmot sol Wiccionaire. Pask' oyi, mes djins, on-z a, kécfeye, l' dår d' askepyî des noûmots ki sont seulmint des apacses. Dj' ô bén : des mots k' on-z uze k' on côp u des sacwès dinsi. Tolminme ki les Fellerisses, sins vleur mi margayî avou zels, sont trop djondant do francès. Sins vos dner l' no, ene grande djin des diyalekes carolos adit voltî a ses scrijheus di s' sievî des mots francès cwand on mot n' egzistêye nén e walon. Çoula, mes djins, ci n' est nén podbon l' egzimpe a shuve.

Metnant, i gn a des ponts ewou çki nolu d' inte di nozôtes n' est d' acoird avou rén. Rén k' a rloukî do costé do betchfessî « -LH- ».

Ki ça vos våye bén,

Bondjoû,

Po çou k' est del cawete -rece, c' est l' veur k' ele n' esteut pus ovrante tins do 20inme sieke (tot come si sour -resse, tos les noûmots estént avou -eu, -euse seulmint); mins i gn a tot l' minme (ossu bén po -rece ki -resse) ene banslêye di mots bén atestés; dj' ô bén, elle est(sont-st) åjhey(es) a ricnoxhe.

C' est nén eployî po des addjectifs corants, mins po des cas ki, e francès, on-z a des etcherpetaedjes greks ou laténs. L' idêye c' est, purade ki d' walonijhî l' addjectif francès (ki, minme e francès, n' est nén todi comprindåve si on nel kinoxhe nén) di prinde on bodje walon simpe, eyet lyi claper l' cawete -rece.

Dji l' a fwait po :

• rijhelrece (rijhea + -rece) = fr: réticulaire
• ospitalrece (ospitå + -rece) = fr: nosocomial(e)

Ene ôte sacwè ossu (dji n' sai nén si c' esteut volou ou nén des cis k' ont raviké l' cawete), come li cawete -rece est eployeye po des usteyes, dj' ô bén des cayets tecnikes, i gn a-st ene idêye di sacwè tecnike, a vey avou les syinces ou les tecnolodjeyes, ki vént avou les addjectifs fwaits avou cisse cawete la. E francès, come vos l' avoz bén rilevé, cisse nuwance la si fwait tot prindant des raecenes do grek. Dins les deus cas, et c' est surmint nén po rén, i gn a come ene volté ki l' mot soeye assez lon erî do lingaedje cåzé corant.

Si on rwaite dins l' DTW, i gn a ouy 136 mots avou l' cawete -rece :

• les vîs mots (usteyes tecnikes del cinse et des mestîs) : (18)
• des noûmots tecnikes pol sipepieuse croejhete (dji n' a måy léjhou e francès a ç' livea la, mins i m' shonne k' on î eploye des périphrases, eg: ) (11)
  • adjondrece = fr: substantif employé comme adjectif.
  • aloyrece = fr: conjonction de coordination.
• des noûmots fwaits come les vîs mots (dj' ô bén, usteyes des mestîs) : (7)
  • aschoûtrece (< aschoûter) = fr: stéthoscope
  • bouwrece (< bouwêye) (a vey si c' est nén on vî mot)
  • copiutrece (a pårti d' l' inglès computer)
  • coridjrece (< coridjî)
• des noûmots ki corespondèt a des addjectifs francès greks ou laténs : (17)
  • axhelrece (< axhele) = fr: axillaire
  • boyelrece (< boyea) = fr: intestinal
  • caracolrece (< caracole) = fr: colloïdal(e)
  • les ponts cardinås e hôt livea : bijhrece, levantrece, nonnrece, coûtchantrece = fr: septentrional, oriental/levantin, méridional, occidental
  • coxhrece (< coxhe) = fr: crural
  • dimeurrece, boticrece = fr: résidentiel / commercial
  • distrujhrece = fr: dégénératif/-ive
  • djoixhrece = fr: maxillaire
  • ...
• des cas ki n' ont nén reyussi; i m' shonne ki ces mots n' sont mây eployîs; i gn a ds ôtes pus simpes po dire li minme. Por mi, on les pôreut rsaetchî : (5)
  • cotuzrece (< cotuzer) = fr: CPU (ci mot, cotuzrece, i n' shût nén l' tcherpetaedje des ôtes mots avou -rece : c' est NÉN a vey avou l' cotuzaedje; do côp, on nel comprind nén tot l' veyant pol prumî côp.)
  • culturrece : i gn a l' addjectif culturel k' est pus simpe et ddja eployî.
  • fimrece = camera.
  • figurrece
  • finançrece

... dji m' arestêye al lete "F"; mins on pout ddja vey so 58 mots (ene miete di moens ki l' mitan di tos les mots sol DTW) :

• les vîs mots sont-st on gros boket (18)
• i gn a kékes noûmots, nén télmint (7) fwaits del minme manire, foirt sovint a vey avou les usteyes infôrmatikes (nén dins l' djivêye i gn a eto taprece, s(i)crirece, s(i)canrece); ces mots, constrûts del minme manire ki les vîs, sont-st assez vicants m' shonne-t i
• i gn a tote ene banslêye di mots foirt tecnikes pol croejhete (11). Les cis k' ont cmincî a cåzer do lingaedje walon e walon ont dvou ahiver des mots. çou ki va bén, c' est k' i shuvèt tos ene minme tcherpinte.
• i gn a ene ôte banslêye di mots (17) po fé des addjectifs di hôte volêye; c' est des sinses foirt sipepieus, i corespondèt sovint a des mots fwaits avou des bodjes greks e francès. Dins l' djivêye corwaiteye, c' est foirt sovint des mots a vey avou l' medcene ou l' biyolodjeye.
• et poy i gn a des mots k' i m' shonne ont stî fwait avou l' cawete -rece po shure l' idêye di mot di hôte volêye, mins ki n' vont nén bén; soeye-t i k' l' idêye di hôte volêye n' est nén a s' plaece (ene camera c' est ene sawè d' tos les djoûs); soeye-t i k' i gn a ddja des mots pus simpe po dire li minme (culturel(e), figuratif/-ive, financî/-ire). C' est eto sovint des mots fwaits å cmince do rfondaedje, cwand on fjheut les prumirès sayes ene miete tot costés.

Merci po ci corwaitaedje la, mo sûti.

oyi, bouwrece, c' est on vî mot: plantche bouwrece (po striyî l' lindje); sele bouwrece : sôre di xhame a troes pîs, k’ on-z î meteut rsouwer l’ bouwêye (dedja so R9).

Dji sereu d' acoird di rsaetchî do DTW & do Wiccionaire: cotuzrece (mot do cmince do rfondaedje, nén eployî, paski on n' ôt pus nerén "hardware" & "software"); culturrece (on reploye culturel).

figurrece et finançrece replaeçnut des addjectifs mo spepieus dins "peinture figurative" (mins on è pôreut trover èn ôte po çoula). MINS, dji l' av rituzé lanawaire come ratournaedje di l' addjectif "facial" dins "paralysie faciale" (dins les maladeyes ki dj' a raspepyî dierinnmint (w:listeriôze ås biesses). I m' shonne pus "ledjir" ki *vizaedjrece. + li face, e walon, c' est l' gavêye des oujheas, aprume le colons. Leyans lu don pol moumint.

Po l' addjectif "financier", dji n' sint nén des addjectifs walons avou l' cawete -î ("corwaitaedje *financî, mouvmints *financîs" ni m' vont nén). Dj' el wådreu po ç' såme la.

Dji wådreu "filmrece" paski dji l' eploye avou m' feye et m' feme tos les djoûs, po fé l' diferince avou mi aparey foto. (por zeles, "camera", c' est les 2).

Bondjoû Lucyin,

Dj' a veyou sol motî Haust ki "roufler" vént d' on tayon-bodje neyerlandès "roffel/roffelen".

Vos scrijhoz k' i çoula vént d' on brut. Årîz vs ene ôte sourdance?

Amiståvmint

Neni. Dji l' a scrît "lodjicmint", come "rouf" egzistêye (mot-brut). Mins on l' pout fé soude do bodje ki vos djhoz. Dins l' FEW, i divreut esse å 10 542-3 (sourdant : E212b a "roufe") bodje FEW: ruff-. Si vos sav aler vey cwè, po vir si on met li mot neyerlandès come bodje u come parint.

Dj' a metou ene simpe cawete -er, come li L est ddja dins l' bodje neyerlandès; dji wåde ossu on bodje "rouf" avou dobe cawete -ler, shuvant l' bodje ruff- do FEW.

Bondjoû Lucyin,

1°) M' ewaere di waitî les contribouwaedjes di @Dzoltiyoû . I n' mete nole referince et dji n' trouve les mots åjhon, tariûle ou guiråder nole pårt. Fåreut saveur d' wice i les pexhe foû. Dj' a scrît on messaedje so s' pådje di copene.

2°)Vos djhoz so berdelaedjes https://berdelaedje.walon.org/viewtopic.php?t=2229 ki "andoûler" e-st on rfrancijhaedje mins dji nel pinse nén, mi, po deus råjhons: a) Li tayon-bodje do mot est l' viebe latén "adulari" et nén ene cogne *indulare. b) A m' shonnance li "an" ni provént del betchete do français "en-/em-", mins purade di l' assaetchance do mot "andouille". Ci sereut don purade on croejhlaedje di *adoûler et andouille/*andoûle(coinrece di Lidje). Et "edoûler" ni sereut k' ene fôme miercoinrece. Dins tos les cas, "edoûler" n' est waire ene fôme pus "walone" ca ele ni vént nén d' ene betchete latene *in-, mins ene assaetchance coinrece del betchete e-.

3°) Gn a sacwants djoû, i m' a-st apinsé k' i dujheut mî do rfonde bounet/bounete a bonet/bonete. Come di djusse, i s' adjixh d' on peur egzimpe di ridaedje o/ou pa picårdijhaedje

| bounèt = O3,O4

| bonèt = C1,C8,C9,E1,E2,E21,E34,O0

| bonet = E203,E212

• noûmots edvintés : disk' asteure, on n' meteut waire di noûmots edvintés direk sol Wiccionaire, divant k' i n' åyénxhe sitî dedja eployîs on côp u deus. Mins end a ddja des sfwaits come disbanåvler. D' èn ôte des costés, i n' fåt nén discoraedjî li fjhaedje di noûmots etimolodjikes, s' i replaecèt des francijhaedjes (dj' el fwait sovint dins sacwants tecses des Rantoele et d' Wikipedia). Mins fåreut: 1) bén mete ki c' est on noûmot nén co eployî; 2) nén ndè mete dipus d' onk u deus par moes. => dimander a @Uzeu:Dzoltiyoû di n' è pus mete des noveas divant l' moes d' may, et d' sayî d' fé / mostrer des tecses (foû Wiccionaire) k' eploynut ces mots la.
• andoûler : vos estoz pus foirt ki mi dins l' etimolodjeye. Si an- n' est nén on calcaedje do francès en-, wårder "andoûler". Dj' el va rcandjî eto sol DTW.
• Sorwalondes avou -ou-: end a deus ptitès rîlêyes pol prumî pî disk' asteure: bounete, bounet, bouniket; souner, soumey. I sont rashonnés cial: Categoreye:Sorwalondes_di_l'_oyon_O/OU. Dji n' î metreu nén pougn ca c' est l' w:pus lådje oyowe (pogn est coinrece); come pourcea: porcê est coinrece.

Dji n' sai nén s' i gn a ene rîle oficire del fondåcion wikimedia, mins i m' shonne k' i n' fåt accepter ezès wiccionaires ki des mots k' "egzistèt po do bon", dj' ô bén, ki sont-st eployî po comuniker, d' ene djin a ene ôte, et nén des mots ki n' sont-st eployîs k' pa ene mierdjin.

Après, ça pout candjî avou l' tins, eyet on mot "prinde" ey esse eployî po do bon, ey adon il a tote si plaece cial.

Mins i n' fåt nén mete li tcherete pa dvant les boûs, ôtrumint li wiccionaire piedrè vormint di si alant. C' est d' ostant pus dandjreus asteure avou tos les åjheys robots di "sûtisté artificiele"; imådjinez k' ene djin dmande a on robot d' ahiver 20 noûmots tchaeke djoû (dj' endè pou fé avou: tchapulnirêye, distrucnaiviaedje, pougnisaetchance, pougnihinaedje, forradistråre ou co troestitchonnaedje-abeye,... mins vout on vormint ki des djins ki vôrént aprinde li walon eyet l' fé viker, arivénxhe sol wiccionaire et s' tuzer ki ces mots la sont les mots a-z eployî po cåzer e walon ?

Pol mot "tariûle", li wiccionaire dene come coinreces " /tar.ˈjyːl/ /tar.ˈiːl/ /tar.ˈyːl/ "; i gn åreut troes manires di prononcî l' mot, mins on n' l' âreut nén trové dins nou motî, nou live eplaidî, nole pîce di teyåte ? Et ça sereut li seu cnoxhou mot avou ene cawete -(y)ûle ? (motoit end a ds ôtes ki n' ont nén co stî metous emey les pus di 35.000 mots e DTW; mins adon c' est å ci k' a trové l' mot d' endè dner ene prouve.

Ôtrumint, TOS les contribouwaedjes di l' uzeu sont dzo foite dotance, et dji vôtreu po disfacer ttafwait. Paski, minme dins les råles cas wice ki c' est on radjoutaedje a on mot atesté (come dins chnu), kéne fiyate pout on aveur dins li dnêye etimolodjeye ? ça n' sereut nén èn edvintaedje come les ôtes ?

Et dji so d' ostant pus nén a m'-n åjhe avou ça ki c' est nén l' prumî côp. On a ddja dmandé di nel nén fé; c' est nén po rataker avou èn ôte no d' uzeu.

Ca sereut damadje d' end ariver a dveur mete des rîles po k' ça soeye disfindou d' radjouter des intrêyes, des definixhas, etimolodjeye ou prononçaedjes, sins sourdant; mins s' i fåt, dj' inme co mî di strinde bén foirt ki d' leyî tot ndaler a a corote.

@Dzoltiyoû

Dj' a rpassé åjhon; c' est po replaecî accion. Adon c' est vårmint ene dobe rifondowe. Li "sounance" ni li scrijhaedje ni sont droles, poy ki c' est råjhon sins betchete. C' est don on noûmot a "sayî" so des scrijhaedjes.

Po responde a Pablo so "åjhon":

• dji n' "sint nén" di replaecî les sinses corants pa on noûmot brouyî [néologisme opaque].
• Li mot n' a nén s' plaece dins l' coirpusse "normå" do Wiccionaire. Mins ça pôreut esse ene boune idêye come bodje po fé des parints po des mots ki n' ont co waire passé dins l' lingaedje corant, et ki des waloneus k' i gn a vôrént spåde (dji tuze a : actionnaire, actionnariat, motoit ossu actif, activité...). Adon, dji l' a fwait passer dins on ridant a pårt : Wiccionaire:noûmot a diswalper:åjhon
• Dj' a rmetou les spepieusès dnêyes etimolodjikes dins accion
• Dj' a fwait ene pådje e latén, riprindant les dnêyes di l' årtike: actio.

Dji disface les ôtes, rimetant les dnêyes dins l' pådje di copene, do scrijheu, a môde nén veyåve.

por vos "åjhon" sereut come "råjhon"... mins adon pocwè n' trouve nén l' mot kéke pårt ?

Ossu, n' divreut on nén trover l' minme pwaire dins ds ôtes lingaedjes del minme famile ki l' walon ? E francès motoit ? neni, c' est "action" et "raison" (pont d' "aison"); et castiyan? nerén, c' est "acción" et "razón" (pont d' "azón"); et portuguès? nén co, c' est "acção" et "razão" (pont d' "azão"), e catalan? nonna, c' est "acció" et "raó" (pont d' "aó"); e-n itålyin? "azione" et "ragione" (pont d' "agione"). E LATÉN minme !!! c' est "actionem" et "rationem" (pont d' "ationem").

Li seule sacwè ki rshonnreut ene miete, c' est e vî francès, li cogne "aucion" (mins k' est tot l' minme diferinne des cognes "reson" ou "raison" d' l' ôte mot : au/ai et c/s).

I shonne k' i n' a nén, et k' i n' a måy yeu, li minme bodje po ces deus mots.

Minme co pé! i gn a-st avou (dins tos les lingaedjes romans) ene doblete; mins c' est nén accion/åjhon, mins racion/råjhon (fr: ration/raison, es: ración,razón, it: razione/ragione,....

Ene djin pout ahiver et propôzer des noûmots, bén seur; mins ça n' pout aveur ene intrêye sol wiccionaire ki cwand l' mot cmince a-z esse eployî.

Et, co pus impôrtant, i fåt esse oniesse, si c' est on mot edvinté, i l' fåt bén dire, ôtrumint si pådje sol wiccionaire est ene minte.

Et po çou k' est des intrêyes a disfacer, ça va bén pus lon ki djusse les cenes do 1î et 2 d' måss. Di tos les ârtikes ahivés pa cist uzeu la, i n' a k' on seu k' a l' air d' adrame (difrumer (ki ça dvreut esse disfrumer, dis- + frumer; come po fé/disfé); d' ostant pus ki les disfondowes sont-st avou "s"). Tos ls ôtes, ça n' shonne nén esse des mots walons k' egzistént po do bon, mins i sont prezintés come si ça sereut l' cas.

Dji m' va arester la et fé ene poize di sacwants moes pol moumint, dji croe ki dj' n' a pus rén a dire.

po "åjhon" et "råjhon", dji cåzeu djusse des sons.

Dj' a rtuzé a "tariûle", ki "soune bén" (dji n' a nén co stî vey l' årtike lu-minme, metou asteure e catchî sol pådje di l' uzeu), et pôreut siervi po fé on noûmot avou l' cawete -té. (tariûlté) : po fr. situation terrible, catastrophique, tragique (Gaza, ci n' est pus k' ene ---.) Mins tot rapinsant les sons, c' est trop près di "tinrûle", k' est djusse li contråve. Avou ça k' ene sacwè d' gråve divreut purade awè des voyale "låvåles" (ô, å) et nén dvantrinnes (î, û), come dji djheu cial: https://aberteke.walon.org/waldim07.html

Po chnu, dji croe k' vos avoz råjhon di doter di l' etimolodjeye la håynêye : c' est djusse on calcaedje do fr. chenu avou deus sinses k' on pout raloyî a tchenou: k' a pierdou tot ses (tchveas, cial : ses cwårs); => k' est vî => cial : ki c' est do bon vî (vén, peket vî sistinme...). Dji rcandje l' etimolodjeye.

Po empedement, dji n' croe nén k' on l' pout mete dins les vîs scrijhas, dj' ô bén do walon di 1600 a 1900. Li fråze ni shonne nén esse do walon mins do francès del w:sicrîta. Dji va sayî di fé ene etikete "fro" (vî francès). Mins avou èn årtike "lo" ci sereut purade do vî tchampnwès (do w:Chrétien de Troye ?).

Dji rpasrè les ôtes pitchote a midjote.

Dji l' a ddja rsaetchî. Dji rcandje l' etimolodjeye di chnu. Tos les mots avou ch+Cossoune m' avizèt des djonnes calcaedjes : chnik, chnouf, chnop. Gn a ki xhlé k' est do walon walon.

chnu : li seu sinse di "foirt bon" ki vént do O0, shonne esse pol vén. Dji revoye les ratournaedjes da Dzoltiyoû ("excellent")... viè prumî#Sustantif

Li sinse di bon vî vén est l' minme e francès: chenu.

Dji rloucrè les ôtes intrêyes di l' Uzeu:Dzoltiyoû ene a ene.

Pår rarindjî guerôder (<= guiråder)

floute => floû (må rcopyî di WP5) (floût): ou long et halcrosse T, sins coron-stitchete (dji n' croe nén ki Michèle Herlin si sieve di coron-sitchete). L' etimolodjeye esteut boune. Dji l' a rsimplifyî.

Li halcrosse T di WP5 doet provni d' on parint "afloûté" : couvert(e) ou rempli(e) de vase, après une inondation (O0).

Al fén des féns, Dzoltiyoû aveut djusse pol T å coron (Bate di dvizes). Gn a djusse li longueur del voyale k' esteut crombe.

Dj' a rapexhî floute (nén standård), floût (nén standård mins on djivion dins WP5) et fé èn årtike floûte avou sinse acertiné di "spieme" ey on sinse saetchî do parint "afloûté" (O0) (ki dvreut esse rifondou efloûté).

andoûler: on est biesse : li mot est dins l' ALW 17. bodje latén "adulare". an- est l' pus lådje oyowe, mins gn a 2 a- et on è-; èn ôte è- a "enjôler"

https://alw.uliege.be/alw/?alw_volume=17&alw_page=319

https://alw.uliege.be/alw/?alw_volume=17&alw_page=324

On lait les dobès rfondowes, avou mwaisse pådje avou an-, pus lådje oyowe.

https://fr.wiktionary.org/wiki/schtroumpf

Sereut i possibe di fé on modele { {bi-im|wa}} ou come e francès?

oyi, djel va fé sol côp.

Tot boutant so E150, dj' a tcheu so ene pitite målåjhisté.

On trouve el mot frumetêre (F. fr:fumeterre), k' on rtrouve divins G100 a costé di fumetêre (sins ristitchî R) et froum’tère. Li no latén c' est Fumaria officinalis (l' oteur aveut metou flotchreçmint Frumaria), ey adon do minme sitoke etimolodjike ki foumer. Do côp el fåt i rfonde avou u ou ou ?

Ôte tchwès, on trouve li viebe sunoufer (chnoufer) codjowé « on sunoufèye ». Come on l' pout vey, el viebe est dispotchî, mins comint fé avou CH-, ça n' respond nén å modele ÈS/SI. On nel ripind nén e Rfondou ?

P.S. sinouf, sinoufé (E203)

dj' åreu ptchî "froumtere" ca (1) ça egzisteye podbon; (2) po l' oyon OU/U, on a todi prins OU cwand il egzistéve ene sadju; (3) on l' pout mete insi dins l' famile etimolodjike di "foumer" sins trop di rujhes; (4) on ristitchî R, corant e walon, est sovint l' bénvnou (mazrindje, farmaçreye, Etrernete).

snoufe (femrin, avou -e dins Haust) / sinoufe (prinde del sinoufe, E1) => esnoufe (erîlêymint) => snoufer / snoufaedje / snoufeu (avou ristitchî -i- ou divancî e-).

Li chwintaedje (cognes avou ch-) n' est aconté ki (1) si c' est vormint mitan mitan totavå (adon betchfessî sh: eshonne, shabot, mashale) (2) s' i gn a k' cisse cogne la (rinchinchete, Chwès, chîler, Chtroume).

Ôtrumint, c' est ene disfondowe (cominchî, chuchî).

Cwand gn a vormint ene rujhe ch + cossoune (chleu, xhlé), dj' a ptchî di n' mete ki li dvanceye cogne di rawete: chleu / echleu (lingaedje echleu); xhlé divreut bén esse disrifondou schlé / eschlé (cognes del sicrîta eyet di O0, rifondaedje dedja dmandé pa Djôr Sfasie). Dji tuze asteure a chlinguer => chlingue / echlingue ?

Codjowas: on n' aconte nén les cognes do Levant avou ene cawete -êye cwand c'est des viebes avou V+C+er (i gruzene; nén i gruzinêye; i tarlate; nén i tarlatêye) => i snoufe (nén i snoufêye); les Lidjwès ont sovint les 2 cognes (E170, E203].

Gn a co d' l' ovraedje sol djivå !!!

Oufti ! dji voe ki l' chwintante cogne est l' pus lådje oyowe (chnouf [C1,C8,C13,O0,O2,O4, S0,S109]). Et l' mot est omrin (boesse å chnouf)

Francard cite li FEW ki l' rimonte a l' almand "schnupftabak" Haust li rmonte å neyerlandès "snuf" => minme sacwè ki fé chlop / fé slop.

Adon, leyî tchaire les cognes lidjwesse, et leus alofômes avou ristitcheye voyale (come on l' fwait po tos les rfondaedjes avou sch-: schoice / eschoice => disfondowes sucwâce, S117).

Dji rmete totafwait a chnouf, chnoufer so DTW. A decider sins tårdjî. + fåt i ene divanceye cogne po après cossoune (echnouf)?

on pôreut prinde "chnouf" eyet spotchåve => chnouf / chinouf u echnouf; ça rascoverreut ene miete les deus.

Oyi, poy k' i gn a des disfondowes avou ristitcheye voyale.

Cwand end a pont (chleu), dj' inme ostant prinde djusse ene divanceye (echleu) come po speke / espeke

Bondjoû Lucyin

Dj' a sayî di m' ritrover dvins ç' broûlî :

crawe (posson et sôre di tére)

cråwe (usteye)

èn årtike cråwé (PE cråwer : addj avou l' cogne d' ene cråwe)

èn årtike crawé (adj et sus : tchetiveus) avou l' disfondowe cråwé di E1

Troes årtikes "cråwer", onk pol crosse (WM et WL), èn ôte pol sins crombyî. Li viebe crawyî ki n' est nén cnoxhou so Lidje åreut don l' sins "crombyî" pol walon do mitan et l' Årdenwès.

Et l' dierin avou l' sins coinrece "råvler avou les mwins et les bresses, copurade des verdeures ou des fruts, po lzès mete e tas" k' on n' trouve waire a Lidje

Djhoz m' cwè

Oyi, gn a ene bele mexhon a fé. Poy ki vos l' dmandez, i s' î fåt mete... sacwants djoûs d' erote.

Li bodje divreut esse cråwe.

Dji va vey si ciste abayeye ci tént:

• ene rîlêye avou candjmint d' voyale: crawieus, crawé, crawyî
• ene rîlêye sins candjmint d' voyale: cråwer, scråwe, scråwer, rascråwe, rascråwer

Normåldimint, tot çoula divreut moenner a des sacwès ene miete toirdowes. Dji n' trouve nén (DTW + Wiccionaire) li seu mot k' vos djhoz ki shonne s' awè stitchî e l' påter mågré Diu [intrus] : crawe (posson et sôre di tere). Mins si l' posson a djusse ene dimeye anse...

Fåt vey si c' est l' minme tayon-bodje ki cron (dji croe k' oyi), mins tchaeke a dné ene famile a pårt.

Nodidjo ! Gn a eto ene ôte rîlêye do minme tayon-bodje : grawe, grawyî, graweye, ragrawyî.

Dj' a rpassé cråwe et cråwer.

Dj' a rpassé tos les mots vinant do tayon-bodje francike "krawa" (adon, di cråwe + grawe) dins les ALW 15 & 17. C' est åjhey, ca gn a des pådjes d' indecse des tayons-bodjes:

ALW 15 : https://alw.uliege.be/alw/?alw_volume=15&alw_page=393 li bodje rivént dins les notûles "souffreteux" (crawé, crawieus, crawiou, dedja sol DTW), trébuché grawyî (dizo cogne c-), égratigner (grawer) égratignure (grawe, graweure, grawaedje), gratter une plaie (e grawant), guéri (ragrawyî, dji croe k' c' est ddja sol DTW)

ALW 17 : https://alw.uliege.be/alw/?alw_volume=17&alw_page=413 bodje dins "dernier-né" (crawé); travailler dur (grawer, grawyî), amadouer (agrawyî).

Dins l' ALW 5, gn a des ôtes parints di "grawe" a "tisonner" et "tisonnier" (dedja sol DTW, dji pinse).

https://alw.uliege.be/alw/?alw_volume=5&alw_page=23

Dins l' FEW, grawe et ses parints dins l' tôme 16, pp. 378b-379a-b; cråwe et ses parints djusse après p. 380a.

Por mi, tot çoula est clair come di l' aiwe di rotche.