Terorisse
On (ene) terorisse, c' est onk (ene) ki va distrure des bastimints avou des bombes ou ki va macsåder des civils, po lûter siconte d' on redjime politike k' est pus bråmint pus foirt ki lu (leye).
Li mot "terorisse" sieve eto po cåzer des idêyes et des cdujhances di ces djins la.
Ci n' est nén on mot obdjectif, ca ces moyéns d' lûte la polèt esse veyowes do bon costé pås cis ki s' endè siervèt po tchessî on spotchant innmi, k' i n' sårént ataker d' front. Les "terorisses" sont adon lomés Rezistants pås djins d' leus djins. Ça a stî come ça po les Walons ki lûtént siconte des Nazis.
Po-z aler disconte di l' eployaedje do mot "terorisse" po diner do pî a des politikes di spotchaedje des ptits peupes, sacwants cotuzeus come Mehdi El Mandjra ont-st enondé ene atuze di terorisse d' estat. Il eploynut ci mot la po djåzer des atacaedjes d' èn estat siconte d' on peupe bråmint pus flåwe, foû do droet eternåcionå. Metans : l' atacaedje des Israyelîs conte les Palestinîs, des Estats Unis conte li Viet-Nam, l' Afganistan u l' Irak.
Po des linwincieusès racsegnes sol mot "terorisse", alez s' vey e splitchant motî.
Istwere do mot "terorisse"
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li mot "terorisse" a stî eployî pol prumî côp al Revolucion Francesse, cwand les Revinteus touwént les cis ki n' estént nén d' acoird avou zels.
On l' a reployî dins les anêyes 1920 po les disdus des Balkans, la k' on rtouwéve les politikîs et les cotuzeus.
El guere di 1940-1945, l' Armêye Blanke, ki fjhént potchî les voyes di tchmin d' fier et touwer des Almands u des Recsisses, estént lomés terorisses pås Almands. Mins les Bedjes lomént "terorisses" les Recsisses ki vnént touwer les rezistants come François Bovesse.
Dins les gueres di dislaxhaedje e l' Afrike u l' Azeye, les dislaxhiveus mouvmints estént veyous pås colnijheus come des terorisses. Après les indepindances, ces djins la ont divnou des eros nåcionås, et minme govierner les payis (Nelson Mandela, Yasser Arafat, Itzak Rabin).
Après 1960, les payis ki n' ont seu aveur leu-z indepindance (Palestene) ont continouwé a ataker les ocupants avou les minmès tecnikes. N a-st eto yeu des cas po des redjons di des payis Uropeyins ki vlént s' dislaxhî di l' Estat Cintrå come l' Irlande Bijhrece (IRA) u l' Payis Basse (ETA).
Après les atacaedjes di Noû-York et Washington, li prezidint des Estats-Unis a declaré ene guere disconte les terorisses. L' idêye rishonnéve al guere disconte les comunisses k' aveut stî enondêye på senateur Mac-Carthy dins les anêyes 1960.
Les innmis terorisses mostrés do doet pås Amerikins estént des islamisses (Taliban d' Afganistan, mouvmint palestinî, Hamas, Al Qayda) u des nén Islamisses (govienmint irakyin da Saddam Hosseyn, mouvmints d' Rezistance el Palestene, govienmints d' Iran et del Corêye do Nôr).
L' atuze a purade siervi a sotni l' evayixhaedje di l' Afganistan (2001) et d' l' Irak (2003) pås Amerikins.
Eto, les djins des payis arabes ont tertos pinsé ki les Amerikins et les Israyelîs moennént ene novele croejhåde po fé wangnî les tuzances des Djwifs et des Crustins, et spotchî tos les Muzulmans.
Ci sintimint la pôreut kécfeye amoenner mo des gueres et des disdus el kimince do 21inme sieke.
Ecwårlaedje des mouvmint terorisses
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Aidance des Estats ki les sotnèt.
- Apiçaedje di civile reclôs come ostaedjes.
- Disfindous handeles (droukes, åres di guere, envd.)
- Payaedje des djins, ritches et pôves, ki trovèt leu cåze djusse.