Viebe å prono
On viebe å prono, c' est on viebe todi metou avou on prono d' djin, et del minme djin k' el sudjet.
A l' infinitif, il est prezinté avou l' prono "si":
- si brouyî; si rapinser; si fé må; si dispetroner.
Sôre di viebes å prono
[candjî | candjî l’ côde wiki]
Gn a deus sôres di viebes å prono.
Les viebes muroetreces: l' accion si fwait sol sudjet lu-minme.
- si laver; si taire; si piede
Les viebes nonlôtreces, la k' puzieurs sudjets fwaiynut l' accion so n' onk l' ôte.
- si rabressî; si margayî; s' etraidî.
Codjowaedje ås rpassés tins
[candjî | candjî l’ côde wiki]Ås erî-tins, les viebes å prono si codjownut avou l' aidant viebe "awè"
- Dji m' a rovyî.
- Ti t' as brouyî dins tes contes.
- Vos av dispierté a tins po-z awè vosse trén?
- I s' åreut tai, i n' åreut nén totes les eguegnes k' il a asteure.
- Ele s' aveut adôboré come po on mostra d' môde.
- Nos nos avans dispaitchî, mins cwanlminme ariver trop tård.
- Vos vos avoz fornåjhi po des biyokes.
- I s' ont dispetroné tote li matinêye.
Adon, li pårticipe erirece dimeure nén candjî.
Les rcåzeus et les raprindisses fwaiynut sovint des flotches avou ci trait d' croejhete la, veyanmint k' i cnoxhèt sovint l' francès ki n' rote nén come li walon.
Vwès passive et uzaedje avou des aidants viebes
[candjî | candjî l’ côde wiki]Al vwès passive, les viebes å prono si prezintèt come on viebe esse eyet l' pårticipe erirece. Dj' ô bén ki l' prono d' djin a disparexhou. C' est ene sintake ki rvént sovint dins les motîs po-z enimådjî les viebes å prono.
| Vwès a l' adjixhant sudjet (vwès active) |
Vwès å nén adjixhant sudjet (vwès passive) |
|---|---|
| Dji m' a mouwé divant ç' tåvlea la | Dj' a stî mouwé divant ç' tåvlea la |
Ki: li deujhinme colone si pout eto espliker pa on simpe viebe å prono.
Sifwaitmint, avou èn aidant viebe, li prono d' djin tchait:
- Noré k’ aveut l’ pincea e l’ ouy, ponda l’ imådje so ene grande toele di lén po n’ rén rovyî di çou ki nos aveut tant fwait mouwer (Joseph André, tecse «les tchivroûs») (et nén: …tant fwait *nos mouwer)
Dins les ôtes lingaedjes
[candjî | candjî l’ côde wiki]francès
[candjî | candjî l’ côde wiki]Les viebes å prono do francès rotèt a pô près come les cis do walon.
- se pencher (si clintchî); se concentrer (tuzer comifåt, parpinser); s'amuser (s'amuzer).
- se battre (si bate); se réconcilier (rimete les caetches e for, si racmoirder, si rmete).
Mins, ås erî-tins, i s' codjowèt avou l' aidant viebe être.
- Je me suis endormi." (dji m' a-st edoirmou).
Shuvanmint, li pårticipe erirece s' acoirdêye avou l' sudjet:
- Ele s'est évaporée dans la nature. (ele a disparexhou avå les campagnes).
- La bise et le soleil ne se sont pas disputés longtemps. (Li bijhe et l' solea ni s' ont nén margayî lontins) (Loukîz a: Li bijhe et l' solea (fåve do vî vî tins)).
- Elles se sont longtemps attardées devant cette parodie de la Joconde. (Ele s' ont-st acalourdé divant ciste kitoirdowe Djoconde la)
espagnol
[candjî | candjî l’ côde wiki]A l' infinitif, li prono si scrît dirî l' viebe, ey aplaké après.
- enamorarse (toumer amoureus); despertarse (si dispierter, si rewoeyî).
neyerlandès
[candjî | candjî l’ côde wiki]A l' infinitif, li viebe si scrît avou l' prono "zich" po les muroetreces, avou l' adviebe "elkaar" po les nonlôtreces.
- zich vergissen (si brouyî); zich bemoeien (si nåjhi).
Hårdêye difoûtrinne
[candjî | candjî l’ côde wiki]
Scoles so les viebes å prono do walon