Gazete e walon

Ene gazete e walon, c' est ene gazete u èn apasseu ki si scrît e walon (avou ene miete di francès divins sacwantes).

Les gazetes éndjolikes e walon sont metowes so ene pådje tote seule.

Istwere des gazetes e walon

Inte 1883 et 1914, gn ava pus ki 50 gazetes e walon ki skepyît e l' Walonreye. Cénk did zeles vont continouwer dins l' eter-deus-gueres. Et onk di zels, El Moxhon d' Ônea, egzistêye co e 21inme sieke.^[1]

Sol prumî tîce do 20inme sieke, n aveut sacwantès vraiyès gazetes tot e walon, li parexhént totes les samwinnes («Li Clabot», «El tonea d' Tchålerwè», «Li Mårmite», «El Cok d' Awousse», «Li ban-cloke»).

N aveut ladvins des fåves, des belès letes, des couyonådes. Elle avént on franc succès. Li «Tonea d' Tchålerwè», metans, a saetchî disk' a 35.000 egzimplaires. C' esteut des gazetes foirt populaires, fwaite po rire e-z aveur bon. Divant 1910, ces rvowes la estént scrîtes sins sistinme ortografike. Elle ont tourné a cou d' poyon kécfeye a cåze do «serieus redaccionel» k' a stî coyonké a l' arivêye do sistinme Feller. Ene seule a passé inte les gotes: El Moxhon d' Ônea.

A pårti di 1937 (Les Cayés walons), on-z a veyou aspiter des rvowes e walon, avou bråmint dpus d' belès letes, et tertotes sicrîtes e Feller. Adon, ele ni rexhént pus k' tos les moes. Ont-st insi askepyî : El Bourdon (1948), Li Noer Boton (1969). Totes ces rvuwes la n' ont måy passé les 1000 egzimplaires evoyîs.

Dins les anêyes 1990, on-z a veyou skepyî ene dijhinne di novelès gazetes e walon : «Nosse Lingaedje» (1991), «Djåzans walon» (1992), «Singulîs» (1994), «Coutcouloudjoû» eyet «l' Chwès» (1995), «Li Rantoele» et l' «Academîye des Foyants»" (1996), «Walo+ gazete» (1999), «Intrez don» (2000). C' esteut soeye-t i des moetîs, soeye-t i des troemoetîs. Dins sacwantes di ces novelès rivowes la, on-z a veyou des vraiys årtikes di gazete , et pus fok des belès letes. Dins des rvowes come «Li Rantoele» u «Li Chwès», c' est cåzu tote prôze nén racontrece.

Ces noveas vnous la estént saetchîs di 150 a 800 egzimplaires, apus kel «Walo + gazete», ki vudive a 5000 egzimplaires. Mins, dins sacwants limeros di ç' gazete la, gn aveut cåzu pont d' sicrijhaedjes e walon.

Li dierinne sikepieye des gazeetes e walon, c' est «Cocorico» (2007) ki rexhe a 4500 egzimplaires (mins gn dpus d' francès ki d' walon ådvins).