Amanite towe-moxhe
L' amanite towe-moxhe[1] (on lome eto "tchapea d' macrale"[2], mins ci mot la est emacralé), c' est èn epweznant tchampion del famile des amanites ki vént dins les bwès.
| amanite towe-moxhe | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Li tchampion dins l' bwès el Walonreye(portrait saetchî pa Jean-Pol Grandmont) Li tchampion dins l' bwès el Walonreye(portrait saetchî pa Jean-Pol Grandmont) | ||||||||||||||||
| Rindjmint sincieus | ||||||||||||||||
|
Si tchapea si stind et s' agrandi avou l' ådje. Et fé vormint tuzer a on tchapea come les macrales avént.[3]
Discrijhaedje
[candjî | candjî l’ côde wiki]C' est on tchampion avou on tchapea 20 cm lådje, di rodje coleur. Mins i pout tourner a l' orandje, et minme å djaene e divnant pus vî. Come dit pus hôt, li tchapea s' alårdjixh et s' racroler tot divnant vî.
Sol tchapea, gn a des toplin di blankès taetches, ki c' est des peas plakêyes après l' tiesse do tchimpion. Asteme ! l’ åbusson pout aveur sitî rlavé del plouve, et les blankès peas evoye.
Les lames sont libes, blankes a djaene citron.
Li pî fwait 25 cm di hôt so 3 cm di lådje. Il est blanc et lisse, et a èn anea. Mins, pa des côps, ci-ci manke.
Li rinfelmint do pî (bule) mostere des ptits gris bokets d' vwele ki s' disfirlotchèt.
Il a ene blanke tchå, ene miete orandjêye dizo l' pelete do tchapea.
Il a ene douce odeur eyet on bon gosse.
Biyonaxhes
[candjî | candjî l’ côde wiki]I vént al tere dins les bwès, ttossu bén dins les sapinires, ki les bwès d' åbes ås foyes, aprume so des surès teres.
I crexhe di l' esté disk' al fén di l' erire-såjhon.
Epwezonmint
[candjî | candjî l’ côde wiki]C' est èn epwezoné tchampion, a cåze des foitès dôzes di totès sôres di pwezons inte di zels li muscarene. Did la si no e sincieus latén Amanita muscaria.
Sourdants & pî-notes
[candjî | candjî l’ côde wiki]- ↑ purade ki towe-moxhes, mins ciste ortografeye la rote eto.
- ↑ Live des plantes da Bastin, p. 230.
- ↑ Pire Otdjåke, emilé a Lucyin Mahin li 28 d' awousse 2008; tot on tins, sol Wikipedia e walon, li mot "tchapea d' macrale" a stî metou po l' amanite moudreuse.
-
-
onk k' a tourné a l' orandje -
onk k' on voet bén l' anea -
On tot djonne ki vént d' rexhe di tere -
onk on pô pus vî -
deus veyou do dzo, k' on voet les libès lames -
