Vå des Ayites Bougmesse

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Ayites Bougmesse », loukîz cial.

veyou del passåjhe des Ayites Imi

Måjhon a môde di casba, rifwaite avou ene tcherpinte di beton, so l' eplaeçmint del viye casba d' Ichogen, e fén mitan del vå)

gurnî Sidi Moussa, veyou d' Imelrinse

Pont so l' ouwed Iskettafen et prumirès måjhons d' Ikhef n Irhir

vå aviè Ikhef n Irhir

Li vå des Ayites Bougmesse, c' est ene valêye touristike metowe e mîtrin Grand Atlasse (Marok) ocupêye pa les djins do minme no (e cmon amazir marokin ⴰⵢⵜ ⴱⵓ ⴳⵎⵎⴰⵣ, ayt bo g^emmæz ^{aschoûtez lu}).

Administråcion

Li mwaisse viyaedje, c' est Tabane. C' est don l' cinte del comene des Ayites Bougmesse. Mins c' est ossu l' cayida po cisse comene la, et pol comene vijhene des Ayites Bou Oulli.

C' est la ossu k' gn a l' brigåde di djindåmreye po les deus comenes.

Ele rileve del province d' Azilal.

Aiwes

Metou so l' aiwe do minme no, ki rçût l' aiwe d' Ayite Imi å mitan del vå. Pu cori eviè Agouti. Adon dischinde li falijhe tot ahivant les goidjes di Jrou (sol comene d' Ayites Bou Woulli.

Voyes

Å mitan del vå, gn a ene croejhlåde di troes voyes:

• li voye des Ayites Mhemmed et des Ayites Bou Welli (ki s' vont scåyî al rexhowe del vå).
• li voye di Zawiyet Ahansal, ki shût l' mwaisse aiwe, pu monter viè l' Passåjhe di Tirghest, sol costé do Mont Azourki
• li voye di l' aiwe di Rbate (k' egolene dins l' mwaisse aiwe å mitan del vå). Ele si raloye so s' droete avou l' cene do Tizi Ayt Imi.

Viyaedjes

Sol voye di l' aiwe di Rbate

• Erribate : la k' gn a l' sourdant di l' aiwe des Ayites Bougmesse.
  • Errebate oufella: viyaedje d' å hôt
  • Errebate akourbi: viyaedje do dzo
• Ibakelliwen : (e-n amazir : ⵉⴱⴰⵇⵍⵍⵉⵡⵏ, ibaqelliwn) : la k' gn a des passêyes di dinozôres.
• Ayites Imi, k' a dné l' no al passåjhe metowe ådzeu: li passåjhe des Ayites Imi.
• Tentrite
• Tabane (e-n amazir : ⵜⴰⴱⴰⵏⵜ, tabant), mwaisse viyaedje, avou totes les ahesses: djindåmreye, sicole sigondaire, cayidat, måjhon-comene, farmaçreye, docteur et årtisse des biesses.

Sol voye des Ayites Mhemmed et des Ayites Bou woulli

• Timite : (e-n amazir : ⵜⵉⵎⵉⵜ, timit) : avou l' dierinne casba-gurnî vizitåve, li gurnî Sidi Moussa.
• Aguerde n ouzrou : (e-n amazir : ⴰⴳⵕⴹ ⵏ ⵓⵥⵕⵓ, agerD n ozro): avou ses bokets d' rotche bricant d' tere, ki lyi dnèt s' no; onk des pus beas djîsses e viyaedje, fwait so l' årtchitecteure des rafoirceyès måjhons.
• Ayites Ziri
• Itkwalen
• Takhida
• Telsennane
• Agouti: li dierin viyaedje sol voye des Ayites Bou Oulli et d' Azilal (avou ene viye casba tote e-n ene blesse, et l' gurnî Sidi Chita).

Sol voye do Mont Azourki

• Imelrhesse (e-n amazir: ⵉⵎⵍⵖⵙ): prumî viyaedje avou l' otel (pus grand djîsse del vå).
• Iskettafen: on pô pus lon, erî del mwaisse voye, après on long pont so l' ouwed do minme no.
• Ikhef n Irhir: (e-n amazir : ⵉⵅⴼ ⵏ ⵉⵖⵉⵔ, ikhef n irhir).
• Talmoudinte: (e-n amazir : ⵜⴰⵍⵎⵓⴹⴰⵄⵜ, talmoda3t).
• Tadrouyt
• Ayites Wounougdal
• Ayites Wouran
• Taghoulite
• Ifrinne
• Ayites Ouchi
• Ayites Ouham
• Zawiyt Walemzi
• Ichouguene: al tiesse del voye do Djebel Azourki

Montinnes

• a Nonne: fijhant lene di pårtixhaedje des aiwes avou les vås do Dadesse : li Mont Wawolzate et l' Mont Igoudamen, schåyîs pal passåjhe des Ayites Imi.
• a Bijhe: li Mont Tizal

Hôteur ådzeu del mer

Li viyaedje li pus bas, c' est Agouti.

Li pus hôt, c' est Zawiyal Elmazi a 2150 metes.

Tabane, å mitan, est 1879 metes hôt.

Economeye

Agricoûteure et aclevaedje

berbis tirehaline

L' aclevaedje des gades et des bedots ki paxhèt dins l' montinne. Ces-ci sont lomés Tirehaline (berbis voyaedjeuses). Tchaeke viyaedje a ene pårteye del montinne po wårder ses tropeas, et tchaeke famile ene pårteye des åbes k' i sbouxhèt po nouri l' tropea les termenes di setcheur.

Gn a eto ene vatche u deus a tchaeke manaedje. Dispu les anêyes 2010, c' rest totès croejheyes frizones (cabolêyes-noeres). Elle ont replaecî les Brunes di l' Atlasse.

Tchaeke måjhon a èn ågne u on moulet, ostant po les tcherwaedjes ki pol poirtaedje di totès sôres.

Les culteures: oidje u frumint (ki l' awousse si fwait e moes d' awousse); pu adon, ene deujhinme coûteure (canadas u poes d' trouk).

Li plantisse di pemîs a cmincî diviè 1995, et ocupe ene grosse mitan des tchamps. Gn a eto des pixhîs, des biyokîs des tchersîs (dispu 2015) et des djaeyîs (dispu todi).

Tourisse

Djîsse lomé «Måjhon del lune»

Les djîsses e viyaedje ont cmincî e 1988. Les djins do payis ont stî scolés å totes les coirnêyes di l' industreye touristike.

Ene sicole di guides del nateure (pol hôte montinne) a stî basteye e 1982. Les prumîs scolîs rexhît e 1985. Elle a stî clôse e 2017 (elle a bagué a Warzazate).

Li tourisse a crexhou, pu discrexhe avou les disduts eternåcionås (guere del gofe, terorisse). Portant, e 2018, on contéve co 52 djîsses (7 a Agouti, 5 a Talsennante, 2 a Timite, 3 a Aguerde n ouzrou, 1 a Ichouguene, 5 a Imelrhasse, 5 a Iscattafel, 7 a Ighf n Ighir, 2 a Ifrane, 4 a Zawiyate Walemzi, 2 a Tabane, 6 a Ayites Imi, 1 a Ibaqelliwen, 2 a Ribate).

Lingaedje

On î djåze li techelheyt, mins dedja ene miete maxhî avou l' tamazir do Mîtrin Atlasse. Voci èn egzimpe (fåve del Bijhe et do Solea)

Li scrijhaedje di ç' langue la n' est nén cnoxhou des djins. Mins, l' anêye 2022, on a metou des plakes dins tos les viyaedjes avou l' no e tifinar.

• 
• 
• 

Alére

Karin Huet & Titouan Lamazou; Onze lunes au Maroc, Gallimard, 2012, ISBN 978-9954-03764-5.