Houyire

Houyeus di dvant 1940 e l' fosse Sinte-Mareye d' Ogniye-Åjhô

Ene houyire (on dit eto tcherbonaedje, u, tot biesmint, ene fosse), c' est ene mene la k' on saetche del hoye.

Li plaece k' on saetche li tcherbon si lome li taeye.

Les riketes des houyires sont tapés evoye en on teri.

Discrijhaedje del taeye et di l' ovraedje låvå

Tcherpinte del taeye

El tcherpinte dischind do pilé sol voye. Les béles, å toet, shuvnut l' inclinåjhon, marcant les havêyes, erloyeyes dins l' ôte sinse pa les sclimbes. Cwand l' terén est mwais, ele sont rcroejhlêyes pa des triviès, ki sotnut yeusses minme el gårnixhaedje di fagots; adon, les bos d' taeye (troes po tchaeke béle) tchessîs al foice inte el toet eyet l' meur, et disfindant l' vude.^[1]

Avançmint del taeye

Tos les djoûs, el taeye avance d' ene havêye, fwait a mzeure ki l' atake des havreces et des mårteas-ponte fwait rcouler l' voenne. Mins padrî, ele leye trinner ses bos dins les stapes ki shuvnut po moenner l' vint å front.

Les houyeus stårèt l' tcherbon so leu gåtche costé.

Sol rivaedje

Li rivaedje, c' est on kai la kel tcherbon est metou dins des galiots po esse moenné å lon. Les cis ki boutnut la sont lomés rivaedjeus. C' esteut purade des comeres (rivaedjeuse, rivaedjresse), ca zeles, ele ni plént nén ndaler å fond.

Onk des ovraedje des rivaedjeus, c’ esteut di rsaetchî les cayôs et l’ mete dins on trô.

Payaedje des houyeus al taeye

Il estént payîs a tant do mete. Les pris plént candjî totes les cwénzinnes, shuvant kimint çk' el voenne esteut. Les houyeus mzurént l' ovraedje avou des viyès mzeures. I sont payîs tos les cwénze djoûs, do front d' taeye (dispu l' dibout del béle del voye do dzo disk' å côpmint u lunete (ki marke li coron d' l' ovraedje del cwénzinne di dvant).

Mots tecnikes des houyires

toet d' ahouwa
ahouwmint
avalrece
avoyaedje (tcherdjaedje, acrotchaedje)
bawete, bawteu
berlinne, galiot
beye (béle)
beur, bougnou
boublin (crodjambot des houyires)
cadje ou gayole («câje»)
côpeu d' voye
côpmint
cotchter
cwårer
djive
feu griyeus, grizou
hertchî, hertcheu, hertcheuse
måjhire
minter
pilé (di rtoû d' air)
pindaedje
ralaedje-plin, raboula, grôlaedje, eboulmint
ricôpmint
rivaedje, rivaedjeu(se), rivaedjresse
schåyî
sclimbe, sclimbyî, sclimbiaedje
tacaedje
taeye
- taeye ås fraijhes = å "fond", plaece ewou les houyeus alént si "soladjî"
tchôkî (les måjhires tchôkèt)
veloûte, hourete

Istwere des houyires del Walonreye

Rascråwe do Bwès do Cazî.

Sicrijhaedjes e walon so les houyires

Motlîs

walons

Bormans, Stanislas, Le Vocabulaire des Houilleurs liégeois (Li motlî des houyeus do payis d' Lidje), 1863.
Haust, Jean, La houillerie liégeoise (Li Houyreye e Payis d' Lidje), Lidje, 1925, riprins sol limero E24 divins l' Djivêye des motîs do walon.
Vancalsteren, Achille, Yû poul djoû, (vocabulaire wallon du mineur carolorégien) (Yû pol djoû, motlî walon do houyeu carolo). Eplaidreyes do Bourdon, 1998 (O104).
Mariman, Jacques; Vocabulaire technique du mineur carolo Memwere di l' ULB, 1960.

picård

Ruelle, Pierre, Le vocabulaire professionnel du houilleur borain, Brussele, Académie royale de Langue et de Littérature française de Belgique, 62, 1953.

Lives po lére

prôze racontrece
- Fosse : tecses da Firmin Callaert (1944)
- Padzo ene belfleur : roman da Léon Mahy (1954)
pîce di teyåte
- Payis Noer : pîce di teyåte da Isi Steinweg
arimés
- Do vete, do noer (Gabrielle Bernard, 1941)

Antolodjeyes

Daegne (Dègne, antolodjeye di tecses so les houyeus do Payis d' Tchålerwè, diviè 1950)
Tournez moletes (Tournèz moulètes, antolodjeye di tecses so les houyeus do Payis d' Tchålerwè, diviè 2000)

Muzêyes des houyires di Walonreye

a Blegni

Sicrijheus e walon ki leu pa u grand-pa esteut on houyeu

Hårdêye difoûtrinne

Pîce di teyåte ki s' passe dins ene houyire

Sourdants

↑ divins : Fosse : da Firmin Callaert.

[1] vins : Fosse : da Firmin Callaert.

[1]